piątek,
Naczelnicy Szarych Szeregów
W 1939 roku jeszcze w trakcie obrony Warszawy powstała harcerska organizacja konspiracyjna. 27 września 1939 roku w Warszawie grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej powołało do życia Szare Szeregi. Na czele organizacji harcerzy stał Naczelnik z Główną Kwaterą „Pasieką”. W historii Szarych Szeregów było trzech naczelników:
- Florian Marciniak (27 września 1939 – 6 maja 1943);
- Stanisław Broniewski (12 maja 1943 – 3 października 1944);
- Leon Marszałek (3 października 1944 – 18 stycznia 1945).
Florian Marciniak (1915–1944)
W 1934 roku zdał maturę i zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Poznańskim. Pracował w Banku Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu. Był związany mocno z harcerstwem. Pełnił funkcje drużynowego 21. Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Reytana, wiceprezesa Akademickiego Koła Harcerskiego im. Heliodora Święcickiego w Poznaniu, kierownika Wydziału Młodzieży w Wielkopolskiej Komendzie Chorągwi Harcerzy, zastępcy komendanta Harcerskiej Szkoły Instruktorskiej w Górkach Wielkich koło Skoczowa. W 1938 roku w wieku 23 lat uzyskał stopień harcmistrza. Gdy wybuchła druga wojna światowa działał w Pogotowiu Harcerzy w Poznaniu. Po wycofaniu się wojska z Poznania udał się do Warszawy, gdzie zorganizował Pogotowie Harcerzy i został jego komendantem. 27 września 1939 roku powstały Szare Szeregi a Florian Marciniak został ich naczelnikiem. Miał duży wpływ na program wychowawczy organizacji, był współautorem programu „Dziś, jutro, pojutrze”.
6 maja 1943 roku Florian Marciniak został aresztowany przez Gestapo. Nie załamał się podczas przesłuchań w Alei Szucha i nie wydał współpracowników. Próbowano uwolnić Marciniaka. Okazało się, że Gestapo wozi Floriana Marciniaka po Warszawie, licząc na przypadkowe ujawnienie się jego znajomych z konspiracji. Grupy Szturmowe Szarych Szeregów utworzyły dwie grupy harcerzy. Pierwsza próbowała zlokalizować samochód z Marciniakiem, członkowie drugiej mieli przeprowadzić właściwą akcję. Niestety 11 maja bojowcy dowiedzieli się o wywiezieniu naczelnika ze stolicy do Poznania. Próbowano przeprowadzić wyjazdową akcję, jednak nie doszła ona do skutku.
Podczas transportu do Poznania Florian Marciniak wyskoczył z rozpędzonego samochodu, ale próba ucieczki zakończyła się niepowodzeniem. Był więziony w poznańskim Forcie VII. W 1944 roku trafił do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen. Został zamordowany prawdopodobnie 18 lutego 1944 roku.
Stanisław Broniewski (1915–2000)
Jako trzynastolatek w 1928 roku wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego. Po pomyślnie zdanym egzaminie dojrzałości rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. Działał jako instruktor w Chorągwi Wielkopolskiej ZHP. W Poznaniu poznał Floriana Marciniaka, późniejszego pierwszego naczelnika Szarych Szeregów. Po ukończeniu studiów wrócił do Warszawy, pracował w Biurze Ekonomicznym Prezesa Rady Ministrów w Warszawie. Podczas wojny obronnej 1939 współorganizował stołeczne Pogotowie Harcerzy. Jako pracownik rządowy, musiał opuścić Warszawę, jednak później, zamiast udać się do Rumunii, powrócił do stolicy.
W październiku Stanisław Broniewski włączył się w działalność podziemnego harcerstwa i współtworzył jego struktury. Posługiwał się pseudonimem „Orsza”. Początkowo był komendantem Okręgu Południowego w Chorągwi Warszawskiej. Działał także w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Jesienią 1941 roku objął stanowisko komendanta Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów. Dowodził słynną akcją pod Arsenałem, kiedy 26 marca 1943 roku żołnierze Grup Szturmowych pod komendą „Orszy” uwolnili aresztowanego przez gestapo podharcmistrza Jana Bytnara. W maju 1943 roku podziemne harcerstwo otrzymało potężny cios, gestapo aresztowało naszelnika Szarych Szeregów Floriana Marciniaka. Broniewski wraz z grupą przyjaciół zawiązał stowarzyszenie „Białej Róży”, którego celem był doprowadzenie do uwolnienia Marciniaka. Niestety 11 maja bojowcy dowiedzieli się o wywiezieniu naczelnika ze stolicy do Poznania. Próbowano przeprowadzić wyjazdową akcję, jednak nie doszła ona do skutku. Nowym naczelnikiem Szarych Szeregów został Stanisław Broniewski „Orsza”.
Po wybuchu powstania warszawskiego nadal pełnił funkcję Naczelnika Szarych Szeregów. Organizował harcerskie służby pomocnicze, m.in. Harcerską Pocztę Polową, kolportaż prasy, pomoc pogorzelcom i rannym. Po kapitulacji Warszawy trafił do niewoli i do końca wojny przebywał w obozie jenieckim na terenie Niemiec. Widząc setki zagubionych młodych ludzi opuszczających obozy, zajął się organizowaniem drużyn harcerskich. Został komendantem Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W 1946 roku zdecydował się na powrót do Polski.
Był wśród działaczy, którzy zabiegali o reaktywację Związku Harcerstwa Polskiego, co nastąpiło w 1956 roku. Został członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej ZHP, jednak już dwa lata później został usunięty z kierownictwa organizacji. Wycofał się z oficjalnego nurtu harcerskiego. Pod koniec lat osiemdziesiątych zaangażował się w odnowę polskiego harcerstwa. Był jednym z założycieli Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. W późniejszych latach działał na rzecz zjednoczenia polskiego harcerstwa. W 1995 roku otrzymał najwyższe polskie odznaczenie, Order Orła Białego. Zmarł 30 grudnia 2000 roku w Wesołej.
Leon Marszałek (1912–1996)
Po upadku powstania warszawskiego naczelnik Stanisław Broniewski dostał się do niewoli i nie mógł sprawować swoich obowiązków. 3 października 1944 roku trzecim i ostatnim naczelnikiem Szarych Szeregów został Leon Marszałek. Podziemna organizacja harcerska zakończyła działalność 17 stycznia 1945 roku.
Leon Marszałek urodził się 10 kwietnia 1912 roku w Poznaniu. Był współorganizatorem i członkiem kierownictwa Szarych Szeregów, a także ostatnim naczelnikiem organizacji. Po wojnie w latach 1951–1969 był redaktorem Państwowego Wydawnictwa Naukowego, m.in. kierował pracami nad „Wielką encyklopedią powszechną PWN”. W latach 1972–1978 pracował jako wicedyrektor Biblioteki Narodowej. Przez kilka lat był prezesem Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek. Zmarł 2 marca 1996 roku w Warszawie.
