poniedziałek,
Jan II Kazimierz Waza
Jan II Kazimierz Waza urodził się 22 marca 1609 roku w Krakowie. Był synem Zygmunta III Wazy i Konstancji Austriaczki, córki arcyksięcia Karola Habsburga. Dzieciństwo spędził na Zamku Królewskim w Warszawie, gdzie jego wychowaniem zajmowała się ochmistrzyni królowej Urszula Gienger. W młodości brał udział w wyprawach wojennych, towarzyszył ojcu w kampanii szwedzkiej 1629 i bratu w wojnie smoleńskiej 1633. W 1638 roku wyruszył do Hiszpanii, gdzie miał zostać wicekrólem Portugalii i admirałem floty. Dotarł do Włoch, a następnie wsiadł na statek, którym miał dotrzeć do celu podróży. Podczas postoju we francuskim porcie na rozkaz kardynała Richelieu został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Hiszpanii. Został zwolniony po ponad pół roku na skutek interwencji poselstwa Rzeczypospolitej, które specjalnie przyjechało do Paryża.
W 1643 roku wstąpił do zakonu jezuitów w Loreto we Włoszech. Po dwóch latach zrezygnował, jednak mimo braku święceń kapłańskich papież Innocenty X wyniósł go do godności kardynalskiej. Z godności kardynalskiej zrezygnował w 1647 roku. 20 maja 1648 roku zmarł jego przyrodni brat, król Władysław IV Waza. Jego następcą został Jan II Kazimierz Waza. 17 stycznia 1649 roku w katedrze wawelskiej został koronowany na króla Polski. Po kilku miesiącach poślubił wdowę po swym bracie Ludwikę Marię Gonzagę.
W okresie jego panowania Rzeczpospolita zmagała się z trzema groźnymi wrogami. W latach 1648–1657 trwała wojna domowa w południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej zwana powstaniem Chmielnickiego, w którym prawosławni Kozacy i ruscy chłopi wystąpili przeciwko panowaniu polskiej szlachty katolickiej. W 1654 roku pod pretekstem pomocy Chmielnickiemu Rzeczpospolitą Obojga Narodów najechały wojska Carstwa Rosyjskiego. W 1655 roku na Polskę uderzył król szwedzki Karol X Gustaw. Rozpoczęła się wojna nazywana potopem szwedzkim. Pierwsza faza konfliktu była pasmem szwedzkich sukcesów. Osłabiona licznymi wojnami i kryzysem politycznym Rzeczpospolita nie mogła skutecznie się bronić, prawie cała Rzeczpospolita została wówczas opanowana przez wojska szwedzkie. Król Jan II Kazimierz uciekł z kraju, a większość jego żołnierzy przeszła na służbę szwedzką.
Początkowo większość szlachty i magnaterii traktowała szwedzki najazd jedynie jako zmianę panującego, jednak okrutne traktowanie ludności, wysokie podatki i grabieże dokonywane przez Szwedów spowodowały, że opór Polaków zaczął wzrastać. Dodatkowo nienawiść do najeźdźców wzmacniały profanacje kościołów dokonywane przez żołnierzy Karola Gustawa. Rozpoczęła się walka partyzancka. Symbolem przełomu w wojnie polsko-szwedzkiej stała się udana obrona Jasnej Góry. Pod koniec 1655 roku w celu podjęcia ponownej walki z najazdem szwedzkim zawiązała się konfederacja tyszowiecka, na Podlasiu klęskę poniósł sprzymierzony ze Szwedami Janusz Radziwiłł i zmarł w oblężonym Tykocinie, w drogę powrotną do Polski wyruszył król Jan Kazimierz. Aby podziękować opatrzności, 1 kwietnia 1656 roku w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Lwowie złożył on ślubowanie, w którym nazwał Matkę Bożą Królową Korony Polskiej i oddał jej w opiekę Rzeczpospolitą. Obiecał także, że poprawi sytuację niższych stanów. Śluby lwowski miały poderwać do walki z najeźdźcami cały naród.
Ciągła wojna podjazdowa prowadzona przez oddziały partyzanckie przynosiła Szwedom bolesne straty, sukcesy odnosiły także regularne wojska Rzeczypospolitej, szwedzki król Karol Gustaw tracił opanowane wcześniej tereny. Pod koniec 1656 roku Szwedzi dowiedzieli się o możliwości uderzenia ze strony Dani i wycofali z Polski część swoich oddziałów. Sytuacji Karola Gustawa nie poprawił najazd na Polskę sprzymierzonej z nim potężnej armii siedmiogrodzkiej Jerzego Rakoczego przeprowadzony w 1657 roku. Z pomocą dla Rzeczypospolitej zaoferował się cesarz Ferdynand III zaniepokojony ewentualnym wzmocnieniem wrogiego mu księstwa siedmiogrodzkiego. Latem na Szwedów uderzyli Duńczycy. Polacy rozbili wojska Rakoczego. Z sojuszu z Karolem Gustawem wycofała się Brandenburgia, która zawarła przymierze z Rzeczpospolitą. W marcu 1658 roku Szwedzi zmusili Duńczyków do podpisania pokoju. Karol Gustaw miał zwolnione ręce, nie wiadomo było tylko, gdzie zaatakuje. Polacy i ich sojusznicy zaczęli szykować się do obrony. 17 czerwca na Mierzei Wiślanej szwedzkie okręty wysadziły silny desant, jednak został on odparty przez oddziały brandenbursko-polskie. Wojska Karola Gustawa nie przejawiały już większej inicjatywy i działania wojenne ograniczyły się do oblegania przez Polaków zajętych przez Szwedów twierdz.
Potop szwedzki zakończył się traktatem pokojowym podpisanym 3 maja 1660 roku w Oliwie. Rozmowy pokojowe trwały cztery miesiące i kilkukrotnie były zrywane. Dużą rolę odegrał Antoine de Lumbres, który stał się pośrednikiem obu stron. Polscy i szwedzcy negocjatorzy nie kontaktowali się ze sobą bezpośrednio. Rozmowy szły bardzo opornie, Szwedzi nie chcieli oddać Inflant, a polski król nie rezygnował z pretensji do szwedzkiego tronu. 13 lutego 1660 roku nagle zmarł szwedzki król Karol X Gustaw i przez moment wydawało się, że nastąpi przełom. W marcu delegacje wrogich sobie stron spotkały się twarzą w twarz, ale zakończyło się to zerwaniem rokowań. Prawdopodobnie obu stronom bardzo zależało na zakończeniu wojny, ponieważ nie doprowadzono do ostatecznego zerwania rozmów. Niestrudzonym mediatorem był francuski poseł Antoine de Lumbres. W kwietniu negocjacje zaczęły przynosić efekty. Przez miesiąc ustalano szczegóły warunków pokoju, który podpisałyby obie strony. Traktat pokojowy podpisano w maju. Na jego mocy Polska straciła większość Inflant, a Jan Kazimierz wyrzekł się tronu szwedzkiego. Strona szwedzka wycofała się z ziem Rzeczypospolitej, zobowiązała się dotrzymywać wolności handlu w rejonie Bałtyku oraz obiecała zwrócić dobra kultury zagrabione w Polsce. W dłuższej perspektywie na postanowieniach pokoju oliwskiego najbardziej skorzystała strona brandenburska, ponieważ na mocy traktatu Polska uznała suwerenność Prus Książęcych oraz zobowiązała się do zapewnienia protestantom w Prusach Królewskich wolności religijnej. W 1701 roku Brandenburgia wraz z Prusami Książęcymi utworzyły Królestwo Prus. Niecałe sto lat później nastąpił rozbiór Polski.
Po śmierci przywódcy rebelii Kozaków Bohdana Chmielnickiego w 1657 roku, na Ukrainie Naddnieprzańskiej Iwan Wyhowski i starszyzna kozacka w 1658 roku podpisali z Rzecząpospolitą Obojga Narodów umowę, zwaną unią hadziacką. Na jej mocy jako równorzędny podmiot prawny obok Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego miało powstać Wielkie Księstwo Ruskie. W efekcie wojsko kozackie przeszło na stronę Rzeczypospolitej. Wojna polsko-rosyjska została przerwana w czasie potopu szwedzkiego rozejmem zawartym 3 listopada 1656 w Niemieży. Porozumienie Polaków z Kozakami stało się główną przyczyną wznowienia konfliktu. Wyczerpane długoletnim wysiłkiem militarnym strony dopiero 30 stycznia 1667 roku zawarły traktat rozejmowy. Unia hadziacka ostatecznie nie weszła w pełni w życie.
16 września 1668 roku Jan II Kazimierz Waza zrzekł się korony. Wkrótce wyjechał do Francji, gdzie został opatem klasztoru Saint-Germain-des-Prés. Zmarł 16 grudnia 1672 roku. Po okresie panowania Wazów Rzeczpospolita byłą w opłakanym stanie, wojny zrujnowały gospodarkę kraju.
