sobota,
Elżbieta Zawacka
Generał brygady Elżbieta Zawacka była jedyną kobietą w szeregach cichociemnych.
„Było dobre, uważam, że miałam szczęśliwe życie”
–– Elżbieta Zawacka o swoim życiu.
Urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu. Ukończyła Żeńskie Gimnazjum Humanistyczne, następnie studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim. W okresie studiów wstąpiła do Organizacji Przysposobienia Kobiet do Obrony Kraju. Po zakończeniu nauki podjęła pracę jako nauczycielka w szkole średniej. Udzielała się społecznie jako instruktor Przysposobienia Wojskowego Kobiet.
Po wybuchu drugiej wojny światowej brała udział w obronie Lwowa jako żołnierz Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej. Po klęsce wrześniowej wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polsce. Używała pseudonimów „Zelma”, „Sulica”, „Zo”. Współorganizowała struktury polskiego podziemia na Górnym Śląsku. W grudniu 1940 roku otrzymała przydział do działu Łączności Zagranicznej Komendy Głównej. Została organizatorem tras kurierskich oraz kurierką. Ze względu na perfekcyjną znajomość języka niemieckiego przewoziła pocztę na odcinku między Warszawą a Berlinem. Dzięki kurierom na kolejnych etapach korespondencja docierała do Londynu. Elżbieta Zawacka, legitymując się fałszywymi dokumentami, przekraczała granicę Rzeszy dziesiątki razy.
„Zanim wyjechałam z Polski, musiałam się nauczyć każdego szlaku na pamięć ze wszystkimi stykami, możliwościami przejścia. To była ogromna praca pamięciowa”
–– Elżbieta Zawacka.
Na polecenie dowództwa w lutym 1943 roku ruszyła z misją do Wielkiej Brytanii. Jako emisariuszka Komendanta Głównego Armii Krajowej Stefana Roweckiego w ciągu trzech miesięcy pokonała trasę przez Niemcy, Francję, Hiszpanię i Gibraltar do Londynu. W Wielkiej Brytanii przeszła wyczerpujący kurs spadochroniarski. Jako jedyna spośród 15 kandydatek znalazła się w szeregach cichociemnych. W ramach operacji lotniczej „Neon 4” w nocy z 9 na 10 września 1943 roku została zrzucona ze spadochronem nad okupowanym krajem w okolicach Grodziska Mazowieckiego.
„Nawet w konspiracji, gdzie panuje anonimowość, „Zo” stała się postacią legendarną. Uchodziła za człowieka ostrego i wymagającego od innych, ale najbardziej od samej siebie”
–– Jan Nowak-Jeziorański.
Wiosną 1944 roku siatka kurierska polskiego podziemia została rozbita przez gestapo. Zawacka zdołała uniknąć aresztowania. Została przeniesiona do Wojskowej Służby Kobiet. W szeregach tej formacji brała udział w powstaniu warszawskim. Po kapitulacji udała się do Krakowa, gdzie próbowała odbudować zerwaną łączność z Londynem. Po rozwiązaniu Armii Krajowej do 1946 roku nadal działała w konspiracji w Delegaturze Rządu na Kraj oraz Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Powróciła do zawodu nauczyciela.
5 września 1951 została aresztowana przez komunistyczne władze i skazana na dziesięć lat pozbawienia wolności. Więzienie opuściła po czterech latach. Ponownie podjęła pracę w szkole. W 1965 roku obroniła doktorat i rozpoczęła pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1976 odbyła wyjazd naukowy do Londynu. Po powrocie spotkały ją liczne szykany i represje. Wyjazd przypłaciła zawałem serca i utratą pracy.
Dbała o pamięć o Armii Krajowej. Utrzymywała liczne kontakty z weteranami polskiego podziemia. Gromadziła materiały historyczne. Na początku lat osiemdziesiątych związała się z ruchem kombatanckim „Solidarności”. Współtworzyła Światowy Związek Żołnierzy AK. W 1990 z jej inicjatywy powstała Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”. 3 maja 2006 roku Prezydent RP Lech Kaczyński nadał jej stopień generała brygady. Po Marii Wittek była drugą kobietą w stopniu generała w historii Wojska Polskiego.
„Żyję już chyba troszkę za długo (...) i czasem już nie chciałoby się żyć, już dosyć. Ale ciągle jeszcze mi się wydaje, że coś zrobię, te dwa zadania muszę jeszcze spełnić, po prostu nie mogę się poddawać.(...) Jeżeli ma się w życiu taki cel, który musi się osiągnąć, wtedy się i chce żyć, i żyje się radośnie. Tak to chyba jest”
–– Elżbieta Zawacka o swoim życiu w wieku 96 lat.
Dożyła prawie stu lat. Zmarła 10 stycznia 2009 roku w Toruniu. Podczas wojny dwukrotnie otrzymała Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz pięciokrotnie Krzyż Walecznych. Po upadku komunizmu w Polsce uhonorowano ją szeregiem odznaczeń, m.in. Orderem Orła Białego, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
