sobota,
Akcja Krüger
76 lat temu żołnierze oddziału specjalnego Armii Krajowej „Kosa 30” przeprowadzili nieudany zamach na Wyższego Dowódcę SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie Friedricha Wilhelma Krügera.
Decyzję o likwidacji Krügera dowództwo Armii Krajowej podjęło pod koniec 1942 roku. Do akcji wytypowano Organizację Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”, „Kosa 30”). Krüger urządował w Krakowie, dlatego przygotowaniem i przeprowadzeniem akcji zajął się krakowski zespół bojowy „Osy”. Polski wywiad ustalił, że SS-Obergruppenführer Krüger mieszka na Wawelu i najczęściej około godziny 10:00 otwartym mercedesem jeździ do swojego biura w gmachu Akademii Górniczo-Hutniczej przy alei Mickiewicza. Po dokładniejszym rozpoznaniu ustalono, że mercedes porusza się jedną z trzech tras. Przejazd z Wawelu na aleję Mickiewicza był jedynym stałym elementem w planie dnia Krügera.
Według planu akcji samochód miał zostać obrzucony granatami w okolicach wylotu ulicy Wygoda w aleję Krasińskiego. W tym rejonie znajdowały się liczne siedziby niemieckich instytucji, a wiele mieszkań było zamieszkiwanych przez funkcjonariuszy III Rzeszy. Na potrzeby akcji przygotowano specjalnie wzmocnione granaty konspiracyjnej produkcji. Pierwsza próba zamachu miała miejsce 6 kwietnia 1943 roku. Tego dnia żołnierze polskiego podziemia nie doczekali się przyjazdu Krügera. Na 20 kwietnia władze okupacyjne w Krakowie zaplanowały uroczystości z okazji urodzin Adolfa Hitlera. Założono, że SS-Obergruppenführer na pewno weźmie w nich udział.
W dniu akcji około godziny 8:00 pięciu zamachowców zajęło wyznaczone stanowiska. Samochód Krügera pojawił się na miejscu o 10:00. Komendę do ataku wydał porucznik Tadeusz Klemens Wojs „Stanisław”. Dziewiętnastoletni Tadeusz Battek „Góral” oraz osiemnastoletni Andrzej Jankowski „Jędrek” rzucili granaty. Nieoczekiwanie samochód przyśpieszył i eksplozja nastąpiła tuż za mercedesem. W jezdni powstał duży lej, a w sąsiednich domach wyleciały szyby z okien, jednak mercedes przejechał jeszcze kilkanaście metrów. Niemcy znajdujący się w pobliżu natychmiastowo otworzyli silny ogień do zamachowców. Żołnierze AK przystąpili do odwrotu. Bezpośrednio w zamachu brali jeszcze udział porucznik Edward Madej „Felek” oraz podporucznik Jerzy Kleczkowski „Jurek”. Wszystkim Polakom udało się opuścić teren akcji. Podczas ucieczki zastrzelono oficera Wehrmachtu.
Polska prasa podziemna przedwcześnie doniosła o zabiciu Krügera. Okazało się, że SS-Obergruppenführer przeżył zamach. Przez pewien czas nie pokazywał się publicznie, być może był ranny, jednak nie zostało to potwierdzone. Zamachowcy ze względów bezpieczeństwa ewakuowali się do Warszawy i krakowski oddział formacji „Kosa 30” przestał istnieć.
Zamach na Krügera to najsłynniejsza akcja oddziału „Kosa 30”. Nie zakończyła się ona powodzeniem, jednak przyniosła skutki psychologiczne. Niemieckie służby zostały skompromitowane, a wysocy funkcjonariusze III Rzeszy stracili poczucie bezpieczeństwa. Akcja wywarła wielkie wrażenie na polskim społeczeństwie.
Jako jedyny spośród zamachowców wojnę przeżył Tadeusz Klemens Wojs. Tadeusz Battek i Andrzej Jankowski zostali aresztowani 5 czerwca 1943 roku wraz z innymi żołnierzami AK w kościele na pl. Trzech Krzyży w Warszawie podczas ślubu jednego z członków oddziału. Po brutalnym śledztwie zostali rozstrzelani we wrześniu 1943 w ruinach warszawskiego getta. Przypadkowo aresztowani w Warszawie w grudniu 1943 roku Edward Madej i Jerzy Kleczkowski zginęli w egzekucji ulicznej.
Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych była oddziałem do zadań specjalnych Armii Krajowej. Początkowo używano kryptonimu „Osa”, po włączeniu do struktur Kierownictwa Dywersji w lutym 1943 roku nazwa zmieniła się na „Kosa 30”. Wymóg zachowania szczególnych środków konspiracji spowodował, że oddział był odseparowany od innych struktur AK i posiadał wysoki stopień autonomii. Początkowo „Osa” posiadała dwa ośrodki bojowe – warszawski i krakowski. Później powstał trzeci zespół („Zagra-Lin”), który prowadził akcje dywersyjne na terytorium III Rzeszy. Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych przeprowadziła wiele akcji zbrojnych, najbardziej znane to zamach na Friedricha Wilhelma Krügera w Krakowie, zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstrasse w Berlinie, zamach bombowy na Dworcu Głównym we Wrocławiu, zamach na restaurację „Nur für Deutsche” w Rydze. W 1943 roku „Zagra-Lin” planował wysadzenie pociągu specjalnego Adolfa Hitlera w Bydgoszczy, jednak po podłożeniu ładunków wybuchowych okazało się, że pociąg zmienił trasę przejazdu. 5 czerwca 1943 roku Gestapo otoczyło kościół św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży w Warszawie. W środku odbywał się ślub jednego z żołnierzy „Osy”. Aresztowano ponad dwudziestu członków oddziału, którzy wbrew zasadom konspiracji brali udział w uroczystości. „Osa” została rozbita i dowództwo AK rozwiązało oddział. Większość zadań Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych przejął nowy oddział „Agat” (Anty-Gestapo).
SS-Obergruppenführer i generał policji Friedrich Wilhelm Krüger był zbrodniarzem wojennym odpowiedzialnym za masową eksterminację Żydów polskich oraz za terror stosowany wobec cywilnej ludności polskiej. W 1945 roku dostał się do niewoli amerykańskiej i popełnił samobójstwo.
