środa,
Jadwiga Kowalczykówna
12 grudnia 1874 roku urodziła się Jadwiga Kowalczykówna – współzałożycielka znakomitego warszawskiego gimnazjum znanego jako „Szkoła na Wiejskiej”. Była córką znanego polskiego astronoma, Jana Kowalczyka. Jej pierwsze lata życia przypadły na okres po upadku powstania styczniowego, kiedy trwała intensywna rusyfikacja – panował zakaz używania języka polskiego w szkołach rządowych. Ukończyła prywatną polską szkołę 6-klasową, a następnie uczęszczała do siódmej klasy gimnazjum rządowego. Ten etap edukacji zakończyła ze złotym medalem i dyplomem nauczycielki domowej.
Od roku 1898 studiowała na Uniwersytecie Latającym – nieformalnej, tajnej szkole wyższej. W tym samym czasie uczyła prywatnie i na tajnych kompletach języka polskiego oraz matematyki. Na studiach zaprzyjaźniła się z Jadwigą Jawurkówną. Obie miały podobne marzenia o nowoczesnej szkole dla dziewcząt. W 1903 roku założyły prywatną szkołę dla dziewcząt przy Wiejskiej 5, a później poświęciły jej całe swoje życie.
Udało się przełamać bariery stawiane przez władze carskie. Pracę na Wiejskiej podjęło wielu wysoko wykwalifikowanych nauczycieli. W 1904 zorganizowano internat dla uczennic zamiejscowych. Działalność szkoły nie była zgodna z nakazami władz zaborczych – uczono historii Polski, prowadzono rozszerzone kursy historii powszechnej i matematyki oraz zakazane w polskich szkołach lekcje przyrody.
W 1911 roku nad Wiejską zawisły czarne chmury. Carski inspektor w czasie wizytacji znalazł u jednej z uczennic podręcznik historii Polski. Stwierdził też, że uczennice nie znają imion członków carskiej rodziny i tekstów modlitw w języku rosyjskim. Zapadła decyzja o rozwiązaniu placówki z końcem roku szkolnego, jednak dzięki wielu staraniom udało się ją uchylić. Jadwiga Kowalczykówna musiała zobowiązać się do bezwzględnego przestrzegania liczby godzin na nauczane przedmioty zgodnie z zaleceniami władz.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę nastąpił rozwój szkolnej bazy lokalowej oraz unowocześniono programy i metody nauczania, dostosowując je jednocześnie do nowych przepisów. Zachowano specyficzny styl pracy dydaktycznej i wychowawczej. Powiększała się liczba klas i kadra pedagogiczna. W latach 1917-1933 szkoła prowadziła klasę wstępną i 8 klas gimnazjum. Po reformie Janusza Jędrzejewicza od roku szkolnego 1933/1934 funkcjonowały 6-klasowa szkoła podstawowa oraz 4-klasowe gimnazjum kończone małą maturą. Dodatkowo założono dwuletnie licea – humanistyczne i przyrodnicze. Kadra pedagogiczna prowadziła także koła zainteresowań – geograficzne, przyrodnicze, fizyczne, literackie, dramatyczne, plastyczne, lotnicze i sportowe.
W czasie okupacji niemieckiej zakres legalnego nauczania w szkołach Generalnego Gubernatorstwa określony był na podstawie wytycznych Adolfa Hitlera:
„Uniwersytety i inne szkoły wyższe, szkoły zawodowe, jak i szkoły średnie były zawsze ośrodkiem polskiego szowinistycznego wychowania i dlatego powinny być w ogóle zamknięte. Należy zezwolić jedynie na szkoły podstawowe, które powinny nauczać jedynie najbardziej prymitywnych rzeczy: rachunków, czytania i pisania. Nauka w ważnych narodowo dziedzinach, jak geografia, historia, historia literatury oraz gimnastyka, musi być zakazana”.
Budynek na Wiejskiej został zajęty na potrzeby niemieckiej armii, zajęcia prowadzono w pomieszczeniach przydzielonych szkole na nauczanie w dozwolonym zakresie. W rzeczywistości prowadzono tajne komplety z zachowaniem pozorów wypełniania zaleceń okupanta. Nauka prowadzona była także w mieszkaniach prywatnych. Jadwiga Kowalczykówna została oficjalnie upoważniona przez konspiracyjne władze oświatowe do przeprowadzania egzaminów maturalnych. W latach 1939-1944 w szkole powszechnej uczyło się 100, a w gimnazjum 200 uczennic. Maturę zdały 124 absolwentki – ponad 60% z nich podjęło tajne studia wyższe. W całym okresie działalności „Szkoły na Wiejskiej” świadectwa maturalne uzyskały 24 roczniki (551 uczennic), z których ponad 60% ukończyło studia wyższe.
W czasie powstania warszawskiego Jadwiga Kowalczykówna była ciężko chora i wraz z rodziną oraz Jadwigą Jawurkówną przebywała w mieszkaniu przy al. Niepodległości. 11 sierpnia Niemcy kazali mieszkańcom opuścić budynek. Ze względu na stan zdrowia Jadwiga Kowalczykówna pozostała w mieszkaniu. Towarzyszyły jej Jadwiga Jawurkówna oraz Maria Ehrenfeuchtowa. Opuszczający dom sąsiedzi słyszeli niemieckie krzyki i odgłosy strzałów. Mieszkanie zostało podpalone. Nazajutrz znaleziono zwęglone ciała.
