sobota,
Związek Walki Zbrojnej
Jeszcze przed kapitulacją polskiej stolicy 27 września 1939 roku została powołana organizacja konspiracyjna – Służba Zwycięstwu Polski. Generał Michał Tokarzewski-Karaszewicz zdołał skupić wokół siebie najbardziej prężnych wojskowych i polityków, którzy nie zamierzali składać broni. Organizacja w ciągu kilku tygodni była w stanie stosunkowo mocno się rozwinąć. Tokarzewski-Karaszewicz powiązany był z grupą sanacyjną, co przesądziło o negatywnym nastawieniu Naczelnego Wodza Władysława Sikorskiego. O losie Służby Zwycięstwu Polski przesądził prawdopodobnie raport Tokarzewskiego o powstaniu organizacji, który został przekazany przez marszałka Rydza-Śmigłego. Posłużenie się pośrednikiem, którym był były Naczelny Wódz, Sikorski uznał za niewielką możliwość kontroli ze swojej strony nad organizacją.
13 listopada 1939 roku rozkazem Naczelnego Wodza rozwiązano Służbę Zwycięstwu Polski, a w jej miejsce powołano Związek Walki Zbrojnej. Decyzja Sikorskiego była kontrowersyjna i pozornie wymagała poważnych zmian w organizacji Polskiego Podziemia. Skończyło się na niewielkich modyfikacjach struktur, nowa organizacja wykorzystywała kadrę, sprzęt i struktury swojego poprzednika. Pierwszym Komendantem Głównym ZWZ został generał Kazimierz Sosnkowski. Ten gest Sikorskiego pokazywał wzniesienie się ponad podziały i wolę pogodzenia się ze środowiskami sanacyjnymi, a jednocześnie neutralizował głównego przeciwnika politycznego, jakim był Sosnkowski. Michał Karaszewicz-Tokarzewski otrzymał stanowisko komendanta ZWZ na obszar okupacji sowieckiej. Tokarzewski w marcu 1940 został aresztowany przez NKWD podczas próby dotarcie do Lwowa. Po tym wydarzeniu załamała się koncepcja podziału kraju na komendy terenów dwu okupacji.
Przy okazji przekształceń zarzucono koncepcję organizacji wojskowo-politycznej na rzecz organizacji wojskowej. Podkreślano „ogólno-narodowy, ponadpartyjny i ponadstanowy” charakter ZWZ. Główna Rada Polityczna przy SZP przekształciła się w Polityczny Komitet Porozumiewawczy. Miał on być wspólną platformą polityczną Polskiego Państwa Podziemnego.
Polscy politycy i wysocy oficerowie uważali, że wojna zakończy się w 1940 roku. ZWZ w momencie klęski Niemiec miało podjąć działania bojowe na tyłach przeciwnika i przejąć kontrolę nad krajem podobnie jak Polska Organizacja Wojskowa jesienią 1918 roku. Powstała koncepcja „przygotowania powstania zbrojnego na tyłach armii okupacyjnych, które nastąpi z chwilą wkroczenia regularnych wojsk polskich do kraju”. Do tego czasu żołnierze ZSZ mieli powstrzymywać się od wystąpień dywersyjnych. Na początku 1940 roku bezskutecznie starano się powstrzymać od działań majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Problem ZWZ rozwiązali sami Niemcy, którzy rozbili oddział „Hubala”. Dopiero w kwietniu powołano Związek Odwetu, jednak do czasu bitwy o Anglię nie przejawiał on aktywności. Później zorganizował kilka spektakularnych akcji zbrojnych. Największe nasilenie działań dywersyjnych przypadło na okres funkcjonowania Armii Krajowej.
Na dłuższą metę efektywne dowodzenie organizacją w okupowanym kraju przez dowódcę przebywającego we Francji nie było możliwe. W przeciwieństwie do Sikorskiego dostrzegał to sam Sosnkowski. Po opracowaniu opracował zasad ideowych ZWZ, sposobów finansowania, struktur organizacji i planu działań pierwszy Komendant Główny zaczął domagać się przeniesienia Komendy Głównej ZWZ do kraju. Nastąpiło to dopiero po klęsce Francji. 30 czerwca 1940 roku na mocy rozkazu Naczelnego Wodza nowym Komendantem Głównym został pułkownik Stefan Rowecki „Grot”. Rozkaz ten jednocześnie przekazywał władzę wojskową na terenie kraju w ręce ludzi znajdujących się w okupowanej Polsce. Komenda Główna podlegała rządowi RP w Londynie, jednak posiadała stosunkowo dużą samodzielność w sprawowaniu władzy w kraju.
Wysoko oceniano działalność komórek wywiadowczych ZWZ. Latem 1941 roku po hitlerowskim ataku na Sowietów ZWZ powołał organizację „Wachlarz”. Miała ona prowadzić działania dywersyjne na liniach komunikacyjnych na tyłach frontu wschodniego. Brytyjczycy i Sikorski przykładali do tych działań wielką wagę. Do „Wachlarza” trafiła połowa cichociemnych. Jesienią 1941 roku w szeregach ZWZ znajdowało się 40 tysięcy żołnierzy. Niestety większość z nich nie posiadała odpowiedniego przeszkolenia i doświadczenia. Wartość bojową ZWZ obniżało niedostateczne wyposażenie w broń. Posiadano jedynie około 53 tysięcy sztuk broni, z czego tylko 6% było bronią maszynową.
14 lutego 1942 roku Związek Walki Zbrojnej został przemianowany na Armię Krajową.
