środa,
Powstanie wielkopolskie
W wyniku rozbiorów Polski w końcu XVIII wieku, Wielkopolska została w większości wcielona do Królestwa Prus. Region ten, bogaty rolniczo i strategicznie ważny, stał się areną pruskiej polityki germanizacyjnej. Obejmowała ona m.in.:
- Ograniczenie używania języka polskiego w życiu publicznym, szkołach i urzędach.
- Zastępowanie polskich nazw miejscowości ich niemieckimi odpowiednikami.
- Osadnictwo niemieckie, mające na celu zmianę demografii regionu.
- Próby ograniczenia wpływów Kościoła katolickiego, który był ważnym oparciem dla polskości.
Mimo tych działań, Polacy w Wielkopolsce aktywnie stawiali opór germanizacji, co przejawiało się m.in. w:
- Tajnym nauczaniu języka polskiego i historii Polski.
- Rozwoju polskiego życia kulturalnego i oświatowego, np. poprzez Towarzystwo Czytelni Ludowych czy działalność teatrów i chórów.
- Utrzymaniu silnych więzi z Kościołem katolickim, który odgrywał rolę opiekuna polskości.
Paradoksalnie, czas zaborów przyniósł też Wielkopolsce pewien rozwój gospodarczy. Prusy zainwestowały w rozwój infrastruktury, w tym budowę dróg i linii kolejowych. Region stał się ważnym ośrodkiem przemysłowym i rolniczym, co zwiększało jego znaczenie gospodarcze. Przez cały okres zaborów, w Wielkopolsce tliło się dążenie do niepodległości.
Zakończenie pierwszej wojny światowej w 1918 roku miało ogromny wpływ na sytuację polityczną zarówno w Europie, jak i w Polsce. Wojna spowodowała upadek czterech wielkich imperiów: Rosyjskiego, Niemieckiego, Austro-Węgierskiego i Osmańskiego. To doprowadziło do powstania nowych państw i przesunięć granic, co fundamentalnie zmieniło mapę polityczną Europy. Narody, które przez lata były pod panowaniem tych imperiów, uzyskały możliwość samostanowienia.Rewolucyjne zmiany, które nastąpiły po wojnie, ukształtowały nowy porządek na kontynencie i doprowadziły do odrodzenia niepodległego państwa polskiego. Po 123 latach zaborów. 11 listopada 1918 roku, Józef Piłsudski został mianowany Naczelnikiem Państwa, a Polska zaczęła proces odbudowy niepodległego państwa.
Po kończącym działania wojenne rozejmie w Compiègne Wielkopolska nadal była pod zaborem, jednak klęska Niemiec w pierwszej wojnie światowej i abdykacja cesarza Wilhelma II doprowadziły do upadku monarchii i wybuchu rewolucji w Niemczech, a ta niestabilność stworzyła sprzyjające warunki dla polskich działań niepodległościowych. Społeczność w Wielkopolsce zaczęła organizować się w celu wykorzystania zmieniającej się sytuacji politycznej. Formowano różne komitety i organizacje, które miały na celu promowanie polskich interesów. 20 listopada 1918 roku podczas exposé polskiego rządu Jędrzeja Moraczewskiego padają słowa o przyłączeniu Wielkopolski do Polski.
26 grudnia 1918 roku do Poznania przybył Ignacy Paderewski, światowej sławy pianista i działacz na rzecz niepodległości Polski. Jego obecność miała ogromne znaczenie symboliczne i motywacyjne dla Polaków w Wielkopolsce. Przemówienie Paderewskiego zakończyło się owacją i manifestacją patriotyczną. Mocno wzburzyło to Niemców, dodatkowo Polacy wywiesili flagi amerykańskie, brytyjskie i francuskie, wrogich dla Niemców państw. Nastroje w Poznaniu stały się coraz bardziej napięte, a społeczność polska coraz bardziej zdecydowana na zbrojne wystąpienie.
27 grudnia 1918 roku Niemcy zorganizowali przemarsz oddziałów wojskowych przez Poznań, w efekcie doszło do walk i wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Powstańcy szybko przejęli ważne budynki rządowe, stacje kolejowe i inne strategiczne miejsca. W ciągu kilku dni uzyskali kontrolę nad większością miasta i rozszerzyli swoje działania na całą Wielkopolskę. Z biegiem dni opanowywano kolejne miejscowości. Polacy działali szybko i zdecydowanie, tworzyli regularne jednostki wojskowe, dysponujące lepszą organizacją i dyscypliną niż większość wcześniejszych powstań. W niektórych rejonach stosowano taktykę partyzancką, aby skutecznie utrudniać niemieckie próby odbicia utraconych terenów. 6 stycznia 1919 roku Polacy zdobyli wieś Ławica – bazę niemieckiego lotnictwa. Tego samego dnia opanowano halę sterowców na Winiarach. Zdobyto znaczne ilości sprzętu lotniczego, który zasilił eskadry lotnicze odrodzonego państwa, uczestniczące w walkach o granice Rzeczpospolitej. Najważniejszym łupem było kilkaset rozmontowanych i zakonserwowanych samolotów bojowych. Dodatkowo w polskie ręce dostało się około pięćdziesięciu samolotów gotowych do startu.
16 stycznia dowództwo nad powstaniem wielkopolskim oficjalnie objął doświadczony generał Józef Dowbor-Muśnicki. Równocześnie z nim do Wielkopolski przybyło wielu jego byłych podwładnych z I Korpusu Polskiego na Wschodzie – zaprawionych w bojach oficerów. Dzień później ogłoszono pobór do Armii Wielkopolskiej, objął on kilka roczników. Polacy zyskali siłę, która pozwoliła odeprzeć niemiecką ofensywę.
Walki w Wielkopolsce były krwawe i obie strony postanowiły rozpocząć rokowania. Na początku lutego doszło do rozmów polsko-niemieckich w Berlinie, jednak zakończyły się one fiaskiem wobec żądań uznania suwerennych praw Niemiec do Wielkopolski. 14 lutego w Trewirze rozpoczęły się rozmowy państw Ententy z niemiecką Republiką Weimarską o przedłużeniu rozejmu kończącego I wojnę światową. Dużą rolę odegrał w nich francuski marszałek Ferdinand Foch – nieugięty wróg Niemiec i wielki przyjaciel Polski. Wymusił na rządzie niemieckim zaprzestanie walk przeciwko powstańcom wielkopolskim. Rozejm w Trewirze zakończył powstanie wielkopolskie. Jednocześnie wyznaczono linię demarkacyjną w Wielkopolsce, a Armia Wielkopolska została uznana za wojsko sprzymierzone. Niemcy później prowokowali incydenty zbrojne powtarzające się aż do podpisania traktatu pokojowego w Wersalu 28 czerwca 1919 roku, które kosztowały stronę polską 121 ofiar śmiertelnych, jednak granica pozostała niezmieniona.
Powstanie Wielkopolskie miało ogromne znaczenie i skutki dla Polski, zarówno w krótkim, jak i długotrwałym wymiarze. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w procesie odzyskiwania niepodległości przez Polskę po latach zaborów. W jego wyniku znaczące obszary Wielkopolski zostały włączone do odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. Sukces powstańców miał bezpośredni wpływ na postanowienia Traktatu Wersalskiego. Dzięki niemu polscy negocjatorzy mieli silniejszą pozycję w rozmowach pokojowych, co przyczyniło się do korzystnego dla Polski kształtowania granic. Postawa Wielkopolan stało się inspiracją dla innych regionów Polski, pokazując, że skuteczna walka z zaborcą jest możliwa. Wielkopolska uniknęła większych zniszczeń wojennych, co umożliwiło szybszą odbudowę i rozwój gospodarczy kraju w okresie międzywojennym. Wydarzenia w Wielkopolsce z przełomu 1918 i 1919 roku pozostają ważnym elementem polskiej pamięci historycznej, symbolizując determinację i zdolność do samostanowienia. Są regularnie upamiętniane i uważane za jeden z kluczowych momentów w historii naszego kraju.
W wielu miastach Wielkopolski, zwłaszcza w Poznaniu, znajdują się pomniki i monumenty poświęcone Powstaniu Wielkopolskiemu. Są one miejscami składania kwiatów i oddawania hołdu bohaterom powstania. Najbardziej znaczącym z nich jest Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, który jest centralnym punktem obchodów rocznicowych. Powstało Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu, które gromadzi eksponaty, dokumenty i pamiątki związane z powstaniem. Wydarzenia Powstania Wielkopolskiego zostały uwiecznione w literaturze, filmie, sztuce oraz w mediach. Dokumentalne i fabularne filmy, książki, artykuły oraz programy telewizyjne i radiowe przyczyniają się do utrwalenia pamięci o powstaniu. W wielu miastach Polski, ulice i place noszą nazwy upamiętniające Powstanie Wielkopolskie lub jego bohaterów.
1 października 2021 Sejm RP ustanowił Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego jako święto państwowe. Przypada ono 27 grudnia w rocznicę wybuchu powstania.
