poniedziałek,
Miary staropolskie
6 grudnia 1764 roku w Rzeczpospolitej Obojga Narodów wprowadzono zunifikowany system miar.
Najstarsze miary używane na terenach polskich opierały się o przeciętne wymiary ludzkie. Były to np. siąg, łokieć, piędź, stopa, skok. Pod wpływem kontaktów z kupcami zagranicznymi pojawiły się nowe miary i wagi, m.in. antał, cal, centnar, funt, huba, łan, mila, mendel, sznur. Prawodawstwo staropolskie dążyło do ujednolicenia jednostek miary, jednak istniało wiele prowincjonalnych odrębności. Mogło to przyprawić o ból głowy, np. w 1507 roku łokieć krakowski z poznańskim zostały zrównane, jednak lwowski i lubelski „w swojej mierze pozostawione”.
„…miary zboża, sukien i innych rzeczy ziemnych przez kmiecie do targu wożonych, przez wojewodę na każdy rok stanowione być mają”
–– prawo z 1420 roku.
W dniach 7 maja-23 czerwca 1764 w obsadzonej przez wojska rosyjskie Warszawie zwołał się sejm konwokacyjny. Przeszedł on do historii za sprawą uchwał korzystnych dla interesów przyszłych zaborców, jednak wprowadził także wiele reform, między innymi ujednolicono system miar. Miary staropolskie nazywane także miarami warszawskimi nawiązywały do dawniejszych miar chełmińskich i warszawskich. Nazwa „miary staropolskie” została przyjęta później, dla odróżnienia od obowiązujących w latach 1819–1849 w Królestwie Polskim miar nowopolskich.
Nowy system miar wprowadzono w życie 6 grudnia 1764 roku. Funkcjonował on stosunkowo krótko, po rozbiorach zaborcy zastąpili go nowymi miarami. W Galicji w 1801 roku wprowadzono miary galicyjskie, w zaborze pruskim od 1817 roku posługiwano się miarami pruskimi i niemieckimi, w Królestwie Polskim wprowadzono wspomniane już miary nowopolskie. Jednostki metryczne na terenach obecnej Polski po raz pierwszy pojawiły się w 1872 roku na ziemiach zaboru pruskiego.
Miary staropolskie
Miary długości
handlowe
- 1 cal (palec) = 0,0248 m
- 1 dłoń = 3 cale = 0,0744 m
- 1 ćwierć = 2 dłonie = 1/4 łokcia (stąd nazwa) = 0,1489 m
- 1 sztych = 8 cali = 0,1985 m
- 1 stopa = 1,5 sztycha = 12 cali = 0,2978 m
- 1 łokieć (miara podstawowa) = 2 stopy = 0,5955 m
- 1 sążeń = 3 łokcie = 1,787 m
rolne i drogowe
- 1 łokieć = 0, 5955 m
- 1 krok geometryczny (miara podstawowa) = 3,75 łokcia = 2,2333 m
- 1 pręt = 2 kroki = 4,4665 m
- 1 laska = 2 pręty = 8,933 m
- 1 sznur (sznur mierniczy) = 5 lasek = 44,665 m
- 1 staja = 3 sznury = ok. 134 m
Rolne miary powierzchni
I. system
- 1 kopanka = 19,95 m²
- 1 laska kwadratowa = 4 kopanki = 79,8 m²
- 1 kwadratowy pręt większy = 2,5 laski kwadratowej = 199,5 m²
- 1 wiertel = 18 kwadratowy pręt większy = 3591 m²
- 1 morga (miara podstawowa) = 1 2/3 wiertela = 5985 m²
- 1 łan frankoński = 43,2 morgi = 258 554 m²
II. System
- 1 kopanka = 19,95 m²
- 1 kwadratowy pręt większy = 10 kopanek = 199,5 m²
- 1 kwadratowy sznur mierniczy = 10 prętów kwadratowych = 1995 m²
- 1 morga chełmińska (miara podstawowa) = 3 sznury kwadratowe = 5985 m²
- 1 włóka chełmińska = 30 morgów = 179 550 m²
- 1 łan królewski (rewizorski) = 3 włóki = 538 649 m²
Miary objętości
ciał sypkich
- 1 kwarta = 0,9422 l
- 1 garniec (miara podstawowa) = 4 kwarty = 3,7689 l
- 1 miarka (faska) = 4 garnce = 15,0756 l
- 1 ćwiertnia = 2 miarki = 30,15 l
- 1 półkorzec (korczyk) = 2 ćwiertnie = 60,30 l
- 1 korzec = 2 półkorce = 120,6 l
- 1 łaszt = 30 korcy = 3618 l
cieczy
- 1 kwarta = 0,9422 l
- 1 garniec (miara podstawowa) = 4 kwarty = 3,77 l
- 1 konew = 5 garncy = 18,8445 l
- 1 antał = 18 garncy = 67,86 l
- 1 beczka = 14,4 konwi = 271,36 l
Miary masy
- 1 łut = 0,0127 kg
- 1 grzywna (marka) = 16 łutów = 0,2026 kg
- 1 funt (miara podstawowa) = 2 grzywny = 0,4052 kg
- 1 kamień = 32 funty =12,976 kg
- 1 cetnar = 5 kamieni = 64,80kg
