piątek,
Człowiek z żelaza
„Pierwsza łopata pod grób komunizmu i akt erekcyjny wolnej Polski”
–– Lech Kaczyński o porozumieniach sierpniowych.
Akcja polskiego dramatu filmowego w reżyserii Andrzeja Wajdy toczy się w roku 1980 podczas wydarzeń sierpniowych. Scenariusz powstał w ciągu sześciu dni. Jego autor Aleksander Ścibor-Rylski przebywał w tym okresie za granicą. Opierał się o przesyłane mu dokumenty, zapiski, zdjęcia, relacje świadków, zapisy magnetofonowe. Produkcja przebiegła w błyskawicznym tempie, premiera odbyła się 27 lipca 1981 roku na festiwalu w Cannes, niecały rok po wydarzeniach sierpniowych. Zwracali na to uwagę zachodni krytycy filmowi, wskazując na brak dystansu czasowego między wydarzeniami historycznymi a ich realizacją filmową. Premiera dzieła Andrzeja Wajdy mogła nastąpić jeszcze szybciej, jednak w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej każdy film musiał zostać zatwierdzony przez cenzurę. Utarczki z urzędnikami o ewentualne poprawki mogły odwlekać premierę w nieskończoność. W ciągu kilku miesięcy, które dzieliły datę premiery od wprowadzenia stanu wojennego, „Człowieka z żelaza” obejrzało kilka milionów widzów.
Maciek Tomczyk: A jaki sens ma studiowanie? Dla mnie żadnego w tej chwili... No co, zostanę inżynierem – będzie mi gorzej.
Dzidek: Bzdura. Dlaczego ma ci być gorzej?
Maciek Tomczyk: Bo będę miał więcej do stracenia.
Dzidek: Rozumiem. Rozumiem. Chcesz się umartwiać.
Maciek Tomczyk: Nie. Chcę być wolny.
–– dialog z filmu
Główny bohater filmu Maciek Tomczyk jest synem Mateusza Birkuta znanego z wcześniejszego filmu Wajdy – „Człowieka z marmuru”. Mateusz zginął podczas wydarzeń grudniowych roku 1970. Maciek jest robotnikiem w Stoczni Gdańskiej i działaczem komitetu strajkowego. Redaktor Winkiel dostaje od zastępcy szefa Radiokomitetu „propozycję nie do odrzucenia” zrealizowania reportażu kompromitującego Maćka Birkuta. Winkiel wyjeżdża do Gdańska i zbiera informacje o Tomczyku. Przyglądając się strajkowi, nabiera przekonania o jego słuszności i mimo nacisków postanawia zrezygnować z pracy oraz nie realizować reportażu. W filmie umiejętnie wpleciono fragmenty kronik z gdańskiego strajku.
Jako prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich Andrzej Wajda w sierpniu 1980 roku trafił do Stoczni Gdańskiej. Został rozpoznany przez robotników, odbyła się krótka rozmowa reżysera z jednym z nich: „- Niech pan zrobi film o nas... ‑ Jaki?”. Wypowiedziana bez namysłu odpowiedź brzmiała: „Człowiek z żelaza!”. Wtedy zaczęła kiełkować myśl o nowym filmie.
„Nigdy nie robiłem filmu na zamówienie, ale tego wezwania nie mogłem zignorować”
–– Andrzej Wajda, www.wajda.pl
„Człowiek z żelaza” zrobił furorę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes w 1981 roku i otrzymał Złotą Palmę – nagrodę dla najlepszego filmu konkursowego. Kolejnym wyróżnieniem była nominacja do Oscara – nagrody Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej. Amerykański reżyser Martina Scorsese wytypował dzieło Wajdy do prezentacji na festiwalu Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema.
Dzidek: Przepraszam, to znaczy, że Maciek... on jest naprawdę chory?
Lekarz psychiatra: Z punktu widzenia psychiatrii współczesnej panu Tomczykowi nic nie dolega, a przynajmniej nie więcej niż 30 milionom pozostałych obywateli w PRL, ale ma kłopoty z wątrobą i z sercem.
–– dialog z filmu
Obsada
- Jerzy Radziwiłowicz – Maciek Tomczyk, Mateusz Birkut;
- Krystyna Janda – Agnieszka;
- Marian Opania – Winkel;
- Irena Byrska – matka Hulewicz;
- Wiesława Kosmalska – Wiesława Hulewicz;
- Bogusław Linda – Dzidek;
- Franciszek Trzeciak – Badecki;
- Janusz Gajos – wiceprezes Radiokomitetu;
- Andrzej Seweryn – kapitan Wirski;
- Marek Kondrat – Grzenda;
- Jerzy Trela – Antoniak;
- Krzysztof Janczar – Kryska;
- Krystyna Zachwatowicz – Hanka Tomczyk;
- Bogusław Sobczuk – redaktor telewizyjny;
- Wojciech Alaborski – personalny;
- Leonard Andrzejewski, Lech Grzmociński, Jan Szczepański – funkcjonariusze SB;
- Artur Barciś – student;
- Zbigniew Buczkowski – kierowca prezesa Radiokomitetu;
- Jacek Domański, Krzysztof Machowski – pracownicy telewizji;
- Bożena Dykiel – kadrowa;
- Adam Ferency, Tadeusz Gwiazdowski, Michał Juszczakiewicz – stoczniowcy;
- Maja Komorowska – aktorka recytująca wiersz Nadzieja Czesława Miłosza;
- Helena Kowalczyk – kasjerka;
- Irena Kownas – kobieta przygotowywana do programu radiowego;
- Jolanta Kozak-Sutowicz – przedszkolanka z Elbląga;
- Stanisław Michalski – przewodniczący Rady Zakładowej w stoczni;
- Kazimierz Orzechowski – ksiądz odprawiający mszę w stoczni;
- Tatiana Sosna-Sarno – sekretarka telewizyjna;
- Lech Sołuba – dziennikarz;
- Ludmiła Terlecka – kobieta w studiu telewizyjnym;
- Marcin Troński-Szalawski – doradca prezesa Radiokomitetu;
- Krzysztof Zaleski – funkcjonariusz więzienny;
- Janusz Zaorski – Mundek;
- Halina Łabonarska – lekarka w szpitalu psychiatrycznym;
- Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Jerzy Borowczak, Zbigniew Lis, Tadeusz Fiszbach – w roli samych siebie.
