niedziela,
Wacław Felczak
Dziś mija rocznica urodzin polskiego historyka, znawcy tematyki środkowoeuropejskiej, kuriera i emisariusza Rządu RP na uchodźstwie.
Wacław Felczak urodził się 29 maja 1916 roku w Golbicach. Miał siedmioro rodzeństwa. Przodkowie jego matki walczyli w powstaniach narodowych, w domu rodzinnym kultywowano tradycje patriotyczne. Wacław uczył się w Gimnazjum Męskim im. św. Stanisława Kostki przy Seminarium Diecezjalnym w Płocku. W 1934 roku zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim. W tym okresie zainteresował się historią stosunków polsko-węgierskich i nauczył się języka węgierskiego. Był także inicjatorem powstania studenckiego Koła Przyjaciół Węgier.
W 1938 roku uzyskał stopień magistra filozofii. Dzięki pomocy Instytutu Węgierskiego w Warszawie uzyskał stypendium rządu węgierskiego i jesienią 1938 roku wyjechał na dalsze studia do Budapesztu. Zbierał materiały archiwalne dotyczące stosunków polsko-węgierskich do doktoratu. Latem 1939 roku przyjechał na wakacje do Polski. Wybuch drugiej wojny światowej zastał go w rodzinnych stronach. Nie miał przeszkolenia wojskowego i nie został zmobilizowany. Po klęsce wrześniowej Golbice znalazły się na ziemiach włączonych do Rzeszy. Wiosną 1940 roku rodzina Felczaków została wysiedlona.
Po przyjeździe do Warszawy nawiązał kontakty z polskim podziemiem. Zaproponowano mu zorganizowanie w Budapeszcie placówki łączności między rządem emigracyjnym a krajem. Miał rozległe znajomości na Węgrzech i doskonale wywiązał się z tego zadania. Łączność kurierska na odcinku Budapeszt–Warszawa sprawnie funkcjonowała do wkroczenia wojsk III Rzeszy na Węgry w 1944 roku. Felczak nie tylko organizował i nadzorował pracę kurierów, ale także wielokrotnie sam udawał się do kraju. Był inicjatorem utworzenia sztafety łącznościowej, dzięki temu pomysłowi poszczególne etapy trasy mogły obsługiwać osoby mające stosunkową swobodę poruszania się w danym rejonie, co znacznie zmniejszało niebezpieczeństwo.
Po wkroczeniu niemieckich oddziałów na Węgry i zlikwidowaniu placówki w Budapeszcie poszukiwany przez gestapo przeniósł się na Słowację, gdzie kontynuował pracę konspiracyjną. Na początku 1945 roku powrócił do Polski. W latach 1945-1948 nadal prowadził działalność kurierską na rzecz rządu RP na emigracji. Był poszukiwany listem gończym przez Urząd Bezpieczeństwa. Pod koniec 1948 roku został zatrzymany przez czeskie służby bezpieczeństwa. Po nieudanej próbie ucieczki przekazano go polskiemu Urządowi Bezpieczeństwa. Przeszedł długotrwałe brutalne śledztwo. W 1951 roku otrzymał wyrok dożywotniego więzienia. Jesienią 1956 roku na fali politycznej odwilży opuścił więzienie.
Został pracownikiem Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1962 roku obronił rozprawę doktorską. W 1965 roku zbierając materiały do pracy naukowej, ponownie odwiedził Węgry. Później systematycznie wyjeżdżał na Węgry, odegrał istotną rolę w formowaniu się demokratycznej opozycji węgierskiej. Pod koniec lat siedemdziesiątych poznał przyszłego węgierskiego premiera Viktora Orbána, który za jego radą powołał jedną z najważniejszych węgierskich partii opozycyjnych – Związek Młodych Demokratów Fidesz.
Po przemianach ustrojowych w Polsce chciano powierzyć mu obowiązki ambasadora Rzeczypospolitej w Budapeszcie, niestety był już wtedy poważnie chory na serce. Przez wiele lat polskie komunistyczne władze konsekwentnie blokowały wnioski o nadanie mu tytułu profesora, jego dokonania naukowe zostały docenione dopiero w niepodległej Rzeczypospolitej. 5 października 1993 roku został mianowany profesorem zwyczajnym. Dzień później trafił do szpitala, zmarł kilkanaście dni później, 23 października 1993 roku, w rocznicę wybuchu powstania antykomunistycznego na Węgrzech w 1956.
