niedziela,
Tadeusz Kościuszko
Dzisiaj mija rocznica urodzin Tadeusza Kościuszki – bohatera walki o suwerenną i niepodległą Rzeczpospolitą, wybitnego dowódcy i inżyniera wojskowego, uczestnika wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
„Największym zwycięstwem jest to, które odnosimy nad nami samymi”
–– Tadeusz Kościuszko.
Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III urodził się 4 lutego 1746 w Mereczowszczyźnie na Polesiu jako czwarte dziecko pułkownika regimentu buławy polnej litewskiej. W wieku dziewięciu lat rozpoczął naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie, jednak z powodów rodzinnych musiał ją przerwać i wrócić do domu. Rodzinny majątek miał dziedziczyć jego brat, dlatego Tadeusz wybrał karierę wojskową.
Pod koniec 1765 roku, dzięki wsparciu Czartoryskich, wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej. Był wyróżniającym się słuchaczem. Po ukończeniu Szkoły Rycerskiej krótko pracował tam jako instruktor. W 1769 roku wyjechał na stypendium królewskie do Paryża. We Francji miał okazję pogłębić swoją wiedzę, zwłaszcza z dziedziny inżynierii wojskowej. Prawdopodobnie nastroje panujące wówczas we Francji wywarły wpływ na jego przekonania polityczne i społeczne.
Do Polski powrócił w połowie 1775 roku. Trzy lata po rozbiorze Rzeczypospolitej nie znalazł zatrudnienia w zredukowanym wojsku. Decyzję o wyjeździe z kraju przyśpieszyła nieszczęśliwa miłość. Jesienią 1775 roku próbował szukać pracy w Dreźnie. Po niepowodzeniu udał się do Paryża. Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce.
Na amerykańskim wybrzeżu Kościuszko stanął w 1776 roku. Wziął udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych po stronie zbuntowanych kolonii. Zgodnie ze swoją specjalizacją zajmował się głównie planowaniem i przygotowaniem umocnień. Jego umiejętności inżynierskie zdobyły wielkie uznanie. W 1783 roku został generałem brygady armii amerykańskiej.
W Ameryce Kościuszko dał się poznać jako człowiek przywiązujący wielkie znaczenie do ideałów wolności i tolerancji. Swój żołd przeznaczył na wykupienie wolności i kształcenie czarnoskórych niewolników. Sprzeciwiał się zabijaniu Indian, spotkał się z wodzem Little Turtle. Inaczej niż większość jemu współczesnych pojmował rolę kobiet – uważał, że powinny mieć takie same prawa jak mężczyźni.
„Upraszam pana Jeffersona, aby w razie, gdybym zmarł bez testamentu, wykupił z mych pieniędzy i wyzwolił tylu Murzynów, by pozostała suma wystarczyła na ich edukację i utrzymanie. To jest, aby każdy z nich poznał z góry obowiązki obywatela w wolnym państwie i wiedział, że musi bronić swej ojczyzny przed wrogami zarówno obcymi, jak i wewnętrznymi, którzy chcieliby zmienić Konstytucję na gorsze, żeby ich potem stopniowo zakuć w niewolę, aby miał dobre i ludzkie serce, wrażliwe na cierpienia drugich”
–– list Kościuszki do Thomasa Jeffersona.
Latem 1784 roku Kościuszko wrócił do Polski. Przypadła mu część rodzinnego majątku. Mimo niewielkich dochodów ograniczył pańszczyznę do dwóch dni w tygodniu. Z obowiązkowej pracy na rzecz majątku całkowicie zwolnił kobiety. W kraju pojawiła się grupa działaczy, którzy zmierzali do przeprowadzenia reform. Sejm Wielki obradujący w latach 1788–1792 podjął próbę naprawy Rzeczypospolitej. Zwiększono liczbę wojska, co dało Kościuszce możliwość wstąpienia do armii. W październiku 1789 roku otrzymał nominację na generała majora wojsk koronnych.
Zmiany wprowadzane w Polsce nie podobały się Rosji i Prusom. Związana z obcymi mocarstwami część rodzimej magnaterii zawiązała konfederację targowicką. Na prośbę targowiczan do Rzeczypospolitej wkroczyła armia carska. W wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku Kościuszko odznaczył się w kilku bitwach. Jako jeden z pierwszych otrzymał Order Virtuti Militari. Otrzymał także nominację na generała lejtnanta. Kiedy król dołączył do konfederacji targowickiej i rozkazał złożyć broń, w ciągu kilku miesięcy większość działaczy politycznych opuściła kraj. Kościuszko wyjechał do Lipska. Przystąpił do sprzysiężenia mającego na celu przygotowanie powstania przeciwko zaborcom.
24 marca 1794 roku na krakowskim rynku odczytano akt powstania. Kościuszko złożył narodowi uroczystą przysięgę i został formalnym przywódcą zrywu jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.
„Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego”
–– przysięga Tadeusza Kościuszki.
Kościuszko wprowadził w armii polskiej kilka innowacji, m.in. wykorzystując amerykańskie doświadczenia i wzorując się na oddziałach Rangersów. Przypisuje mu się pomysł utworzenia oddziałów milicji chłopskiej – kosynierów. W maju 1794 wydał ostatni akt prawny Rzeczypospolitej – Uniwersał połaniecki przyznający ograniczoną wolność osobistą chłopom pańszczyźnianym. 10 października 1794 roku w bitwie pod Maciejowicami ciężko ranny Kościuszko dostał się do niewoli. Rok po upadku insurekcji kościuszkowskiej nastąpił III rozbiór Polski.
W 1796 roku Car Paweł I Romanow zmusił Kościuszkę do złożenia przysięgi wiernopoddańczej i zapewnienia, że nie wróci do Polski. Ceną była wolność dwudziestu tysięcy Polaków więzionych przez Rosjan. Uwolniony został także sam Kościuszko. Na krótko wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Stał się symbolem żołnierza walczącego o wolność. Po powrocie do Europy zamieszkał w Paryżu. Ostatnie lata życia spędził w Szwajcarii. Brał udział w tworzeniu Legionów Polskich.
Tadeusz Kościuszko zmarł 15 października 1817 roku. Zgodnie z testamentem wydobyte z ciała serce zostało umieszczone w urnie. Urna została przekazana w 1895 roku do Muzeum Polskiego w Rapperswillu. 15 października 1927 roku serce Kościuszki sprowadzono do Polski i złożono na Zamku Królewskim w Warszawie. Jego zabalsamowane ciało spoczywa od 1818 roku w krypcie św. Leonarda na Wawelu.
„Tylko wierność ludziom, czyni z nas człowieka”
–– Tadeusz Kościuszko.
