wtorek,
Rzeczpospolita Iwonicka
„A jeśli komu droga otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie”
–– Jan Kochanowski, Pieśni.
26 lipca 1944 roku żołnierze Armii Krajowej zajęli kluczowe punkty w Iwoniczu-Zdroju. Był to początek wydarzeń, które przeszły do historii pod nazwą Rzeczpospolita Iwonicka.
Iwonicz-Zdrój to jedno z najstarszych polskich uzdrowisk. Podkarpacka miejscowość jest położona około 70 kilometrów na południe od Rzeszowa. W czasie drugiej wojny światowej w iwonickim zdrojowisku przebywali głównie niemieccy rekonwalescenci i urlopowicze z frontu. W okolicy stacjonowały oddziały 14 Dywizji Grenadierów SS.
W 1944 roku w miarę zbliżającego się frontu lokalne oddziały Armii Krajowej prowadziły działania w ramach akcji „Burza”, które miały na celu opanowanie ich obszarów operacyjnych przed wkroczeniem wojsk sowieckich. Polskie podziemie miało wystąpić w roli gospodarza w stosunku do Armii Czerwonej. Miało to uświadomić Sowietom i światu, że tereny w granicach Rzeczypospolitej sprzed 1939 roku są własnością Polaków.
25 lipca 1944 roku połączone oddziały Franciszka Kochana „Obłońskiego” i Eugeniusza Werensa „Pika” otrzymały zadanie zniszczenia akt osobowych w biurach iwonickiego urzędu gminy. Następnego dnia żołnierzy Armii Krajowej przystąpiło do akcji. Zdobyty został szpital uzdrowiskowy „Excelsior”, dokumentów osobowe gminy Iwonicz zostały zniszczone. Podczas trwającej cztery godziny operacji zdobyto duże ilości broni i amunicji oraz środków medycznych. Lekko rannych zostało dwóch partyzantów. Po udanej akcji polskie oddziały wycofały się w rejon koncentracji.
28 lipca do uzdrowiska powrócił pluton Eugeniusza Werensa „Pika”. W miasteczku wywieszono flagi narodowe. Powołano Radę Cywilną z majorem doktorem Józefem Aleksiewiczem na czele. Był to organ samorządowy, a do jego zadań należało zapewnienie porządku i bezpieczeństwa, zaopatrzenia, opieki lekarskiej. Powstał partyzancki szpital. Przez blisko dwa miesiące stoczono wiele walk z niemieckimi oddziałami probującymi wyprzeć partyzantów z miasteczka, także z wycofującymi się oddziałami frontowymi. Niemcy używali czołgów i artylerii. Rzeczpospolita Iwonicka przetrwała do wejścia Armii Czerwonej, które nastąpiło 20 września 1944.
Jesienią 1944 roku rozpoczęły się aresztowania wśród członków iwonickiej AK dokonywane przez NKWD i Urząd Bezpieczeństwa.
