środa,
ORP Gryf
29 listopada 1936 roku zwodowano największy bojowy okręt Marynarki Wojennej II RP.
Pod koniec lat dwudziestych ubiegłego stulecia we flotach europejskich pojawiła się tendencja budowy dużych okrętów pełniących funkcję stawiacza min. Na początku lat trzydziestych polskie Kierownictwo Marynarki Wojennej zdecydowało o budowie podobnej jednostki. Żadna z polskich stoczni nie była w stanie zrealizować takiego przedsięwzięcia, dlatego powierzono je Francuzom. Mimo złych doświadczeń związanych z budową okrętu podwodnego ORP „Wilk” wybrano stocznię Chantiers et Ateliers Augustin Normand w Hawrze.
W maju 1934 roku podpisano umowę z Francuzami. Budowa wielkiego okrętu okazała się wielkim wyzwaniem wymagającym ingerencji w infrastrukturę stoczni, w tym okresie poważnym problemem były także strajki pracowników stoczni. Uroczysta ceremonia wodowania okrętu odbyła się 29 listopada 1936 roku, jednostka otrzymała nazwę ORP „Gryf”. W marcu 1938 roku „Gryf” zawinął do Gdyni, a w czerwcu w rejonie Zatoki Fińskiej odbył swój pierwszy zagraniczny rejs. W planach operacyjnych opracowanych na wypadek wojny z Niemcami zadaniem okrętu było postawienie zapory z min na linii Hel-Gdynia.
1 września 1939 roku dowódcą okrętu był komandor podporucznik Stefan Kwiatkowski, w momencie wybuchu wojny „Gryf” kotwiczył w porcie wojennym na Oksywiu. Rano jednostka ostrzelała trzy niemieckie wodnosamoloty, które pojawiły się nad portem. Wobec zagrożenia bombardowaniem dowódca okrętu wydał rozkaz natychmiastowego wyjścia w morze. Około godziny 16:00 grupa polskich okrętów w składzie „Gryf”, trałowiec „Jaskółka” oraz kanonierki „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski” pod osłoną niszczyciela „Wicher” udała się w rejon koncentracji w okolicy portu helskiego. Początkowo Polacy byli atakowani przez pojedyncze samoloty Luftwaffe, około godziny 18:00 nad nimi pojawiło się ponad trzydzieści bombowców nurkujących Junkers Ju-87. Ich głównym celem była największa jednostka – ORP „Gryf”. Podczas bitwy powietrzno-morskiej zginęło pięciu członków załogi „Gryfa”, w tym jego dowódca komandor Kwiatkowski, a okręt został uszkodzony.
Dowodzenie przejął kapitan Wiktor Łomidze, rozkazał on wyrzucić za burtę kilkadziesiąt uszkodzonych min. Jego kolejna decyzja była bardzo kontrowersyjna, po uzyskaniu zgody na zawinięcie do portu helskiego nakazał wyrzucić do wody pozostałe miny. Były one nieuzbrojone. Oznaczało to fiasko operacji minowania Zatoki Gdańskiej. Do portu helskiego przybył nowy dowódca komandor porucznik Stanisław Hryniewiecki. Okręt poddano możliwym do wykonania naprawom. 2 września zapadła decyzja o przekształceniu jednostki w pływającą baterię. Na pokładzie okrętu pozostali jedynie marynarze artylerzyści, pozostali członkowie załogi wzmocnili lądowe oddziały broniące Helu.
Przez kolejną noc „Gryf” zmagał się z niemieckimi nalotami na Hel. Nad ranem do ataku przystąpiły niszczyciele Kriegsmarine – „Leberecht Maass” i „Wolfgang Zenker”. Polacy uzyskali trafienie w jedno z dział na „Leberecht Maass”, Niemcy odpłynęli po postawieniu zasłony dymnej. Podczas walki „Gryf” został kilkukrotnie trafiony, poległo sześciu marynarzy. 3 września polskie okręty w okolicach Helu kilkukrotnie były atakowane przez samoloty Luftwaffe. Polegli kolejni marynarze, a „Gryf” odniósł dalsze uszkodzenia. Około godziny 18:00 po zbombardowaniu przez wodnosamoloty okręt osiadł na dnie basenu portowego, pożar jednostki trwał jeszcze dwa dni. Po wygaśnięciu ognia z rufy okrętu zdemontowano trzy działa, które ustawione na lądzie zostały wykorzystywane do dalszej walki.
Po klęsce wrześniowej Niemcy wydobyli wrak „Gryfa” i ustawili go jako cel do ćwiczeń lotnictwa i artylerii. Po zakończeniu wojny jednostka w podobny sposób była wykorzystywana przez polską Marynarkę wojenną. Pod koniec lat pięćdziesiątych większość fragmentów okrętu podniesiono i zezłomowano. Do dziś na dnie na Rybitwiej Mieliźnie pozostają szczątki „Gryfa”.
