poniedziałek,
Aleksander Jagiellończyk
Aleksander Jagiellończyk urodził się 5 sierpnia 1461 roku w Krakowie. Był synem króla Kazimierza IV Jagiellończyka. Po śmierci ojca, od lipca 1492 roku władał Wielkim Księstwem Litewskim. Jego brat Jan Olbracht objął rządy w Polsce. Oznaczało to zerwanie unii personalnej pomiędzy Litwą i Koroną. Aleksander Jagiellończyk był ostatnim wielkim księciem litewskim, który władał językiem litewskim.
Jako władca Litwy prowadził samodzielną politykę, jednak nigdy nie doprowadził do konfliktu z królem Polski. Otaczał się najlepszymi doradcami. W okresie jego panowania Litwini zmagali się z rosnącym w potęgę Wielkim Księstwem Moskiewskim władanym przez Iwana III Srogiego. W czerwcu 1492 roku armia moskiewska najechała ziemie litewskie. Wojna trwała dwa lata i zakończyła się utratą przez Litwę części zdobytych wcześniej terytoriów. Aby załagodzić napiętą sytuację, Aleksander Jagiellończyk w 1495 roku poślubił Helenę, córkę Iwana Srogiego, jednak nie zapobiegło to kolejnemu konfliktowi. W roku 1500 Iwan Srogi ponownie zaatakował Wielkie Księstwo Litewskie. Jagiellończyk sprzymierzył się przeciwko Rusi z mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyżackiego Wolterem von Plettenbergiem.
Po śmierci Jana Olbrachta, 3 października 1501 roku Aleksander Jagiellończyk został wybrany na króla Polski. Elity rządzące Korony i Litwy były całkowicie przekonane o konieczności unii personalnej. Litwini kierowali się doraźną potrzebą uzyskania pomocy w wojnie z Iwanem Srogim, Polacy dążyli do zdominowanej przez siebie unii realnej. Pod naciskiem możnowładców Aleksander zgodził się na zawarcie unii mielnickiej znoszącej dziedziczność tronu wielkoksiążęcego Jagiellonów oraz wprowadzającej wybór wspólnego monarchy dla Wielkiego Księstwa i Korony. Unia mielnicka w praktyce nie weszła w życie, jednak była ważnym wydarzeniem w historii Polski i Litwy oraz pierwowzorem dla unii lubelskiej z 1569 roku. Aleksander poszedł na dalsze ustępstwa w wydanym przez siebie przywileju mielnickim, który praktycznie wprowadził w Polsce republikę oligarchiczno-arystokratyczną z królem stojącym na czele senatu. Władza królewska została znacznie ograniczona, na mocy przywileju możnowładcy mogli wypowiedzieć posłuszeństwo monarsze.
12 grudnia 1501 roku Aleksander Jagiellończyk w katedrze na Wawelu został koronowany na króla Polski. W 1505 roku sejm w Radomiu uchwalił konstytucję praw Nihil novi. W jej myśl król nie mógł wydawać ustaw bez zgody izby poselskiej i senatu. Jednocześnie konstytucja Nihil novi unieważniała przywilej mielnicki. Wielu uważa zasadę Nihil novi za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej. System ten po dłuższym okresie uległ wynaturzeniu, jednak przez wiele lat działał sprawnie.
Na sejmie w Radomiu zatwierdzono także tzw. Statut Łaskiego, spis wszystkich statutów i przywilejów obowiązujących w Królestwie Polskim opracowany przez kanclerza Jana Łaskiego na zlecenie króla i sejmu. Przez wiele lat dokument ten był podstawą życia prawnego w Rzeczpospolitej. W 2016 roku Statut Łaskiego znajduje się na liście „Pamięć Świata” sygnowanej przez UNESCO.
Aleksander Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 roku w Wilnie, po niespełna pięciu latach panowania.
