czwartek,
Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego
13 października 1770 roku Konfederacja barska uchwaliła „Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego”.
W 1764 roku narzucony przez Rosję kandydat do polskiego tronu Stanisław August Poniatowski wprowadził zmiany ustrojowe w Rzeczpospolitej podważające system demokracji szlacheckiej. Wielkie kontrowersje wzbudził projekt przyznania praw politycznych innowiercom. Stanisława August został wsparty przez wojska carycy Katarzyny II Wielkiej, które w 1767 roku wkroczyły na terytorium Rzeczypospolitej. Poseł rosyjski Nikołaj Repnin zawiązał dwie konfederacje różnowiercze, oddzielne dla Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony. Katolicka szlachta zawiązała konfederację radomską. Repnin sprytnie ją wykorzystał do wywierania nacisku na Poniatowskiego.
Najwięcej sprzeciwów budziła sprawa równouprawnienia innowierców. Pod węzłem konfederacji radomskiej zawiązano tzw. sejm repninowski w Warszawie. Aby uprzedzić ewentualne decyzje posłów, Repnin porwał przywódców konfederacji radomskiej. Sterroryzowany sejm poddał się woli posła rosyjskiego. 24 lutego 1768 roku Rzeczpospolita podpisała z Rosją „Traktat wieczystej przyjaźni”, na którego mocy stała się państwem zależnym. Dwa dni później uchwalono prawa kardynalne przynoszące równouprawnienie innowierców. Na reakcję polskiej szlachty nie trzeba było długo czekać.
29 lutego 1768 roku w miejscowości Bar na Podolu zawiązano konfederację barską. Jednym z jej celów było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję. Doprowadziło to do wybuchu 4-letniej wojny domowej, która przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe. 23 marca 1768 roku Rada Senatu podjęła uchwałę o wezwaniu wojsk rosyjskich w celu stłumienia konfederacji. Rozgorzały walki pomiędzy konfederatami a wojskami carskimi i oddziałami wiernymi królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
Od początku konfederaci uważali, że odsunięcie Stanisława Augusta od władzy i ogłoszenie bezkrólewia spowoduje usunięcie wpływów i wojsk moskiewskich z Polski i Litwy, jednak dopiero 13 października 1770 roku w Preszowie na Słowacji ogłosili akt jego detronizacji i bezkrólewia. Jeszcze dalej konfederaci posunęli się 3 listopada 1771 roku, kiedy porwano króla. Ostatecznie Stanisław August Poniatowski został uwolniony przez jednego z porywaczy, jednak od Polski odwrócili się wszyscy sprzymierzeńcy, królobójstwo nie było możliwe do zaakceptowania w Europie. Odpowiedzialność za porwanie złożono na najskuteczniejszego żołnierza konfederatów, Kazimierza Pułaskiego. W efekcie po upadku konfederacji żaden kraj nie chciał go przyjąć i musiał opuścić Europę.
Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego
Szczęk broni rzeź obywatelów, napełniony kraj cały obcem, a z naszych majątków karmionem i płatnem wojskiem, od wszystkich sąsiedzkich granic zatargi, najsolenniejszych traktatów złamanie, wolność u stóp tyranii i jedynowładztwa konająca, prawa kardynalne dawne zdeptane, nowe na ubezpieczenie gwałtem osiągnionego dostojenstwa i wciągnienie wolnej Rzplitej w podległość potencji moskiewskiej spisane, religia święta rzmska katolicka panująca wzgardzona, pakta przez siebież pod bronią ułożone, tron, wszystkich tyranów przykładem, nadworną i obcą bronią strzeżony, senatorowie i poseł z krzesła i miejsca swojego świętokradzką ręką wydarci, lud cały w rozpaczy, prowincje Rzplitej (czego świadkiem Kurlandia i Ukraina) Moskwie poddane, po całym kraju wszerz i wzdłuż zajęty pożar; słowem, płacz, nędza, ubóstwo, spustoszenie, zabójstwa, gwałt, niewola, kajdany, łańcuchy, spisy, noże, pale, haki i różnego rodzaju okrucieństwa instrumenta, są to właściwe i istotne znamiona Stanisława Poniatowskiego, intruza i uzurpatora tronu polskiego!
Wzywamy was, współbracia i przezacni obywatele ... złóżcie tę szkodliwą dotąd z nieprzewidzianych pobudek bezczynność waszą, ocućcie dziedziczną przodków waszych gorliwość, męstwo i rezolucją, łączcie wspólny oręż, podnieście ramię, w krwi deklarowanego przyjaciela Moskwy, a kraju nieprzyjaciela i tyrana, Stanisława Poniatowskiego zmyjcie hańbę i obelgę narodu...
