piątek,
Przywilej mielnicki
25 października 1501 roku król Aleksander Jagiellończyk wydał przywilej mielnicki.
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka zerwano personalną unię polsko-litewską. Po śmierci kolejnego władcy Polski Jana Olbrachta, 3 października 1501 roku na króla został wybrany jego brat Aleksander Jagiellończyk. Elity rządzące Korony i Litwy były całkowicie przekonane o konieczności unii personalnej. Litwini kierowali się doraźną potrzebą uzyskania pomocy w wojnie z Iwanem Srogim, Polacy dążyli do zdominowanej przez siebie unii realnej. Pod naciskiem możnowładców Aleksander zgodził się na zawarcie unii mielnickiej znoszącej dziedziczność tronu wielkoksiążęcego Jagiellonów oraz wprowadzającej wybór wspólnego monarchy dla Wielkiego Księstwa i Korony. Unia mielnicka w praktyce nie weszła w życie, jednak była ważnym wydarzeniem w historii Polski i Litwy oraz pierwowzorem dla unii lubelskiej z 1569 roku.
Aleksander poszedł na dalsze ustępstwa w wydanym przez siebie 25 października 1501 roku przywileju mielnickim, który praktycznie wprowadził w Polsce republikę oligarchiczno-arystokratyczną z królem stojącym na czele senatu. Władza królewska została znacznie ograniczona, na mocy przywileju możnowładcy mogli wypowiedzieć posłuszeństwo monarsze. Postanowienia przywileju mielnickiego:
- Najważniejsze decyzje państwowe podejmował senat, w przypadku różnicy zdań decydujący głos mieli najwyżsi godnością senatorowie.
- Król przewodniczy senatowi i wykonuje jego postanowienia.
- Król stracił swobodne prawo wyboru senatorów, za zgodą senatu mógł ich powołać jedynie na najniższe rangą zwolnione miejsca. Wyższe godności senatorowie obejmowali na drodze awansu.
- Senatorowie odpowiadali jedynie przed senatem.
- Gdyby król nie realizował uchwał senatu lub naruszył jego uprawnienia, senatorowie mieli prawo wypowiedzieć posłuszeństwo królowi.
Na przywileju mielnickim zyskali możnowładcy, którzy nie tylko osłabili rolę króla, ale także ograniczyli znaczenie szlachty. Niezadowolona takim obrotem sprawy szlachta zdołała obalić postanowienia mielnickie dzięki uchwalonej w 1505 roku na sejmie w Radomiu konstytucji Nihil novi. W jej myśl król nie mógł wydawać ustaw bez zgody izby poselskiej i senatu. Jednocześnie konstytucja Nihil novi unieważniała przywilej mielnicki. Wielu uważa zasadę Nihil novi za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej. System ten po dłuższym okresie uległ wynaturzeniu, jednak przez wiele lat działał sprawnie.
