wtorek,
Inwazja na Czechosłowację
W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 roku wojska Układu Warszawskiego wkroczyły na terytorium Czechosłowacji.
Na początku 1968 roku pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji został Alexander Dubček. Rozpoczął się okres politycznej liberalizacji zwany „Praską Wiosną”. Głębokie reformy miały politycznie uniezależnić państwo od ZSRR i wprowadzić „socjalizm z ludzką twarzą”. Zapowiadano zwiększenie wolności prasy i słowa, swobody przemieszczenia się, ograniczenie władzy tajnej policji. Planowano wprowadzenie elementów rynkowych do gospodarki socjalistycznej. Zmiany były wprowadzane stopniowo.
„Bratnie” kraje szybko dostrzegły, w jakim kierunku zmierzają reformy w Czechosłowacji. 23 marca 1968 roku w Dreźnie na spotkaniu przedstawicieli władz Czechosłowacji, ZSRR, NRD, Węgier, Bułgarii i Polski z ust I sekretarza KC KPZR Leonida Breżniewa padło słowo „kontrewolucja”. Czechosłowackie reformy szczególnie ostro potępiali Walter Ulbricht z NRD oraz Władysław Gomułka. W Polsce ogarniętej w marcu 1968 protestami studenckimi i kryzysem politycznym popularne stawały się hasła w stylu „Polska czeka na Dubčeka”, co budziło duży niepokój komunistycznych władz.
Szybko rozpoczęły się przygotowania do ewentualnej interwencji. Na początku kwietnia operacji nadano kryptonim „Dunaj”. W maju w okolice granicy polsko-czechosłowackiej przeniesiono ze Lwowa 24 Gwardyjską Dywizję Zmotoryzowaną. Trwały prace sztabowe związane z planowaniem inwazji. Na kolejne spotkania „bratnich” państw nie zapraszano już Czechosłowacji. Na szczycie w Warszawie w lipcu 1968 roku zaczęły się otwarte dyskusje na temat zbrojnej interwencji w Czechosłowacji.
W drugiej połowie czerwca na terenie Czechosłowacji pod kryptonimem „Szumawa” odbyły się ćwiczenia wojsk Układu Warszawskiego. Według pierwotnych planów w manewrach miały uczestniczyć jedynie wojska ZSRR i Czechosłowacji, jednak na wniosek Kremla dołączono także jednostki Wojska Polskiego i Węgierskiej Armii Ludowej. Demonstracja siły nie dała efektu, jednak była okazją do zapoznania z terenem operacji oraz zintegrowania wojsk i sztabów. Równolegle w pobliżu granic z Czechosłowacją oddziały wojsk ZSRR, NRD, Polski, Węgier i Bułgarii prowadziły manewry „Pochmurne lato 68”. Ostateczną decyzję o wprowadzeniu wojsk pięciu państw Układu Warszawskiego na terytorium Czechosłowacji w połowie sierpnia podjęło kierownictwo Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Oczywiście komuniści zadbali o pretekst, w radzieckiej prasie opublikowano list, w którym rzekomo czechosłowaccy przywódcy zwracali się do Kremla o niezwłoczną pomoc. Po latach okazało się, że w rzeczywistości pismo to podpisali przedstawiciele stalinowskiego skrzydła Komunistycznej Partii Czechosłowacji.
W ramach operacji „Dunaj” do Czechosłowacji wkroczyło co najmniej trzysta tysięcy żołnierzy radzieckich, polskich, węgierskich, bułgarskich i wschodnioniemieckich. Opanowanie wyznaczonych celów zajęło kilkadziesiąt godzin. Prezydent Ludvík Svoboda w przemówieniu radiowym wezwał obywateli do zachowania spokoju i wydał armii rozkaz pozostania w koszarach, nie zapobiegło to jednak ofiarom śmiertelnym. Sporadycznie dochodziło do starć, w ciągu pierwszej doby zginęło 48 osób, w tym 15 podczas obrony budynku radia, łącznie inwazja pochłonęła 108 Czechów i Słowaków. Wojska interwencyjne również poniosły straty, ale były one nieznaczne i związane głównie z wypadkami, chorobami, samobójstwami itp. Dane na ten temat były utajnione. 2 Armia Wojska Polskiego nie napotkała żadnego zbrojnego oporu, jednak straciła dziesięciu żołnierzy.
Zbrojna interwencja spotkała się z protestami ze strony rządów Jugosławii, Rumunii, Chin oraz zachodnioeuropejskich partii komunistycznych. Rumunia wycofała się z aktywnych działań w ramach Układu Warszawskiego. We wrześniu 1968 roku z tej organizacji wycofała się Albania. Już pierwszej nocy aresztowano i wywieziono do Moskwy najwyższych rangą funkcjonariuszy czechosłowackiej partii i rządu. Po kilku dniach zostali oni zmuszeni do podpisania tajnego „protokołu moskiewskiego”. Czechosłowacja wycofała się z reform. Po powrocie Dubčeka do kraju podpisano umowę o czasowej obecności wojsk radzieckich w Czechosłowacji. Nastąpiły zmiany personalne we władzach państwowych i partyjnych. Rozpoczął się okres „normalizacji” i represji. Dziesiątki obywateli wyemigrowało z kraju.
Protesty społeczne przeciwko stłumieniu praskiej wiosny trwały w Czechosłowacji do połowy 1969 roku. Organizowano brutalnie tłumione przez siły bezpieczeństwa manifestacje. 8 września 1968 roku protestując przeciwko inwazji na Czechosłowację, były żołnierz Armii Krajowej Ryszard Siwiec dokonał samospalenia podczas ogólnokrajowych dożynek na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie w obecności najwyższych władz państwowych oraz stu tysięcy widzów. Na skutek oparzeń zmarł po czterech dniach. 16 stycznia 1969 roku, w ramach podobnego protestu, samospalenia przed Muzeum Narodowym na placu Wacława w Pradze dokonał student Uniwersytetu Karola w Pradze Jan Palach.
26 września 1968 roku w artykule na łamach „Prawdy” po raz pierwszy została opublikowana tzw. doktryna Breżniewa. W jej myśl w krajach Układu Warszawskiego obowiązywało ograniczenie suwerenności państw członkowskich na rzecz interesów wspólnoty socjalistycznej. Miało to tłumaczyć interwencję w Czechosłowacji: „Wspólnota socjalistyczna jako całość ma prawo do interwencji na terytorium każdego państwa członkowskiego bloku socjalistycznego w sytuacji, gdy wewnętrzne lub zewnętrzne siły, wrogie wobec socjalizmu, usiłują zakłócić rozwój tego kraju i przywrócić ustrój kapitalistyczny”. Doktryna Breżniewa obowiązywała do „Jesieni Ludów” w 1989 roku. Została wyparta przez nawiązującą do piosenki Franka Sinatry „My Way” doktrynę Sinatry, co miało oznaczać, że Związek Radziecki pozwala poszczególnym państwom obozu komunistycznego na podążanie „własną ścieżką” w sprawach wewnętrznych.
