wtorek,
Odzyskanie Wilna w 1919 roku
„W imieniu Ojczyzny, która was na obronę swych kresów wysłała, dziękuję wam za waszą pracę, za wasze trudy. Kampania wileńska, przez was wygrana, pozostanie na zawsze jedną z piękniejszych stronic naszej historii wojskowej i każdy z was może być dumny, że brał w niej udział”
–– Józef Piłsudski, rozkaz z 30 kwietnia 1919.
Pierwsza wzmianka o Wilnie pochodzi z 1323 roku z listu wielkiego księcia Giedymina do papieża Jana XXII. W latach 1323-1795 miasto było stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1569 na mocy unii lubelskiej stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1795 miasto znalazło się w zaborze rosyjskim. Na początku dwudziestego wieku Wilno wchodziło w skład Imperium Rosyjskiego.
W pierwszej wojnie światowej Rosja była przeciwnikiem państw centralnych. Wilno znalazło się pod niemiecką okupacją po ofensywie Cesarstwa Niemieckiego w 1915 roku. Kiedy pod koniec 1918 roku wojska niemieckie wycofywały się z ziem dawnego Imperium Rosyjskiego, zwolnione przez nie tereny zajmowali bolszewicy. W tym czasie Wilno stało się obiektem sporu terytorialnego pomiędzy Polakami, Litwinami i Białorusinami. Od marca 1918 roku w mieście rezydował rząd Litwy, od początku grudnia również rząd Białoruskiej Republiki Ludowej zmuszony do opuszczenia Mińska po wkroczeniu bolszewików. Dodatkowo 15 grudnia w Wilnie powstała bolszewicka Wileńska Miejska Rada Delegatów Robotniczych.
Największymi grupami narodowościowymi w mieście byli Żydzi i Polacy. We wrześniu 1918 roku w Wilnie pod patronatem Związku Wojskowych Polaków zaczęto tworzyć polskie formacje wojskowe. Wobec zagrożenia ze strony bolszewików podjęto próby zjednoczenia ludności polskiej, litewskiej, białoruskiej i żydowskiej w celu wspólnej obrony miasta, jednak zakończyły się one niepowodzeniem. Walkę z nadciągającym nieprzyjacielem zamierzała samodzielnie podjąć polska Samoobrona Krajowa Litwy i Białorusi. Na bazie tej formacji pod koniec grudnia powstała I Brygada. Z powodu utrudnień ze strony Niemców do Wilna nie dotarły regularne oddziały Wojska Polskiego.
Dowództwo polskiej samoobrony w Wilnie postanowiło przejąć z rąk niemieckich kontrolę nad miastem. Po niewielkich potyczkach oraz pertraktacjach Polacy w ciągu kilku dni do 3 stycznia 1919 opanowali miasto. W tym czasie walkę z formacjami polskiej samoobrony podjęli również miejscowi komuniści, jednak poddali się oni po jednym dniu.
4 stycznia rozpoczęły się walki z nadciągającą Armią Czerwoną. Przewaga bolszewików była bardzo duża i następnego dnia wieczorem polskie oddziały musiały opuścić miasto. W lutym 1919 Wilno zostało stolicą świeżo powstałej Radzieckiej Socjalistycznej Republiki Litwy i Białorusi.
Styczniowe walki w Wilnie pomiędzy siłami polskimi i bolszewickimi były pierwszym starciem Wojska Polskiego i Armii Czerwonej. Niektórzy uważają je za początek wojny polsko-bolszewickiej, jednak większość historyków się z tym nie zgadza i podkreśla, że polska samoobrona w Wilnie była oddziałami improwizowanymi i nieregularnymi, podejmującymi działania bez konkretnych rozkazów ze strony Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Najczęściej za pierwsze walki wojny polsko-bolszewickiej przyjmowane jest starcie w okolicach miasteczka Mosty 14 lutego 1919 roku.
„W tej chwili Polska jest właściwie bez granic i wszystko co możemy w tej mierze zdobyć na zachodzie, to zależy od Ententy i o ile zechce mniej lub więcej ścisnąć Niemcy. Na wschodzie to inna sprawa; tu są drzwi, które się otwierają i zamykają, i zależy, kto i jak szeroko siłą je otworzy…”
–– Józef Piłsudski, luty 1919.
Na początku marca 1919 roku oddziały Wojska Polskiego przeszły do działań zaczepnych. W pierwszej dekadzie kwietnia Józef Piłsudski podjął decyzję o rozpoczęciu ofensywy w kierunku Wilna. 16 kwietnia polskie oddziały ruszyły do ataku i po trzech dniach dotarły do Wilna. O świcie zaatakowała kawaleria, udało się zaskoczyć Rosjan i zdobyć dworzec kolejowy. Dzięki ofiarności kolejarzy pod bolszewickim ostrzałem wysłano pociąg, który wyruszył w stronę Lidy po polską piechotę. Jeszcze 19 kwietnia ze wsparciem mieszkańców Polacy objęli kontrolę nad większością obszaru miasta, jednak walki trwały jeszcze do 21 kwietnia.
„Do żadnego miasta zdobytego przeze mnie nie wjeżdżałem z takim uczuciem, jak do Wilna”
–– Józef Piłsudski.
22 kwietnia Józef Piłsudski wydał odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Deklarował w niej prawo do samostanowienia dla wszystkich narodowości przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jedynie Polacy przyjęli odezwę Piłsudskiego z entuzjazmem. Choć Litwini stanowili jedynie 2% mieszkańców Wilna, uważali Polaków za okupantów.
Próba bolszewickiej kontrofensywy pod koniec kwietnia zakończyła się klęską. Sowieci zajęli Wilno w 1920 roku. Na mocy porozumienia z bolszewikami 26 sierpnia do miasta wkroczyły wojska litewskie. Wilno i jego okolice zostały przyłączone do Polski po tzw. buncie Żeligowskiego. Obecnie miasto jest stolicą Republiki Litewskiej.
