Przeglądasz zaktualizowaną wersję artykułu.
wtorek,
Tadeusz Rozwadowski
Dzisiaj przypada rocznica śmierci Tadeusza Rozwadowskiego, według wielu głównego stratega przełomowej bitwy warszawskiej w 1920 roku.
Tadeusz Jordan Rozwadowski herbu Trąby urodził się 20 maja 1866 roku w Babinie, miejscowości leżącej obecnie na Ukrainie. Rodzina Rozwadowskich miała długie tradycje wojskowe. Jego przodek, Maciej Rozwadowski, brał udział w Odsieczy Wiedeńskiej. Pradziad Kazimierz był brygadierem kościuszkowskim, dziad Wiktor za męstwo okazane w powstaniu listopadowym otrzymał Order Virtuti Militari, ojciec Tomisław dowodził oddziałem w powstaniu styczniowym. Ojciec Tadeusza był także posłem galicyjskiego Sejmu Krajowego i parlamentu wiedeńskiego.
Rozwadowski po ukończeniu gimnazjum we Lwowie wstąpił do Szkoły Kadetów Kawalerii w Hranicach na Morawach. W latach 1882–1886 odbył studia w wiedeńskiej Wojskowej Akademii Technicznej. Był najlepszym studentem na roku. Po trzech latach służby w artylerii konnej zdał egzamin wstępny do elitarnej i uważanej za najtrudniejszą uczelnię militarną w Austrii – Szkoły Wojennej w Wiedniu. Ukończył ją w stopniu porucznika. W 1891 otrzymał przydział na stanowisko adiutanta sztabu w 3 Brygadzie Kawalerii w Mariborze. Po przenosinach do sztabu 31 Dywizji Piechoty w Budapeszcie awansował do stopnia kapitana.
Jego kariera w armii Austro-Węgier rozwijała się w imponujący sposób. W 1896 roku został attaché wojskowym przy poselstwie austriackim w Bukareszcie. Na tym stanowisku odniósł kilka sukcesów: wynegocjował korzystną dla Austro-Węgier umowę celną, rozwinął wojskową współpracę austriacko-rumuńską. Współpraca z Austriakami dała możliwość modernizacji zacofanej armii rumuńskiej, co mocno sprzyjało zacieśnieniu sojuszu polityczno-wojskowego. Rozwadowski cieszył się dużą sympatią i uznaniem króla rumuńskiego Karola.
W 1907 roku w stopniu podpułkownika opuścił Bukareszt. Trafił do galicyjskiego c. i k. 31 Pułku Artylerii Polowej w Stanisławowie. Dość szybko został dowódcą tej jednostki. W 1913 roku został dowódcą I Brygady Artylerii Konnej i otrzymał awans do stopni generała majora. W tym samym okresie nawiązał współpracę ze Związkiem Strzeleckim – paramilitarną organizacją, która stała się podstawą Legionów Polskich. Był jedynym polskim wyższym oficerem z armii austriackiej, który wiązał się z ruchem strzeleckim. Dzięki rozległym znajomościom okazał się bardzo cennym współpracownikiem.
Był znawcą konstrukcji artyleryjskich i twórcą kilku wynalazków. Jego najbardziej znanym osiągnięciem na tym polu był nowy rodzaj pocisku. Tzw. granato-szrapnel działał dwufazowo, najpierw w powietrzu wybuchał jako szrapnel i zasypywał przeciwnika odłamkami, a po zetknięciu z celem eksplodowała głowica. Dwa punkty wybuchu ułatwiały obserwację punktów rażenia własnego ognia i wstrzeliwanie się w cele ukryte za przeszkodą. Pocisk Rozwadowskiego był stosowany w pierwszej wojnie światowej przez artylerię austriacką i niemiecką, zwłaszcza do zwalczania baterii przeciwnika. Współczesną odmianą pomysłu Rozwadowskiego są pociski odłamkowo-burzące.
W momencie wybuchu pierwszej wojny światowej Rozwadowski posiadał stopień generała majora, Jako dowódca XII Brygady Artylerii w 12 „Krakowskiej” Dywizji Piechoty odegrał kluczową rolę w bitwie pod Gorlicami w maju 1915 roku. Zastosował zupełnie nowy sposób użycia artylerii – pociski spadały tuż przed atakującą piechotą. Tzw. ruchoma zasłona ogniowa szybko weszła do kanonu niemieckiej i francuskiej artylerii. Za wybitne czyny wojenne w 1915 roku Rozwadowski został wyróżniony najwyższym odznaczeniem austro-węgierskim – orderem Marii Teresy. Cesarz niemiecki Wilhelm II miał odznaczyć go Krzyżem Żelaznym I Klasy, jednak ostatecznie nie doszło to do skutku. Pod koniec 1915 roku Rozwadowski popadł w konflikt z Naczelnym Dowództwem. Jego krytyka sposobu postępowania z ludnością polską i ukraińską nie spodobała się przełożonym. Na początku 1916 roku Rozwadowski został wysłany na emeryturę. Służbę dla Austro-Węgier zakończył w stopniu Feldmarschalleutnanta. Polski odpowiednik tego stopnia to generał dywizji.
Pod koniec 1916 roku nawiązał współpracę z Tymczasową Radą Stanu, która była owocem niemieckich i austro-węgierskich obietnic zawartych w akcie 5 listopada. Pod koniec października 1918 roku objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Z entuzjazmem zajął się organizacją armii polskiej. Odmienne pomysły na sposób prowadzenia poboru do armii stały się powodem konfliktu Rozwadowskiego z Piłsudskim. W połowie listopada Rozwadowski ustąpił ze stanowiska. Według niektórych historyków, mimo konfliktu, Rozwadowski współpracował z Naczelnikiem Państwa i odegrał dużą rolę w tworzeniu i organizowaniu wojska w pierwszych latach odrodzonego państwa polskiego.
17 listopada został Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej. Podległe sobie oddziały przekształcił z typowych ochotniczych formacji w jednostki regularnego wojska. Duży nacisk kładł na szkolenie żołnierzy. Jego oddziały zdołały przetrwać ukraińskie oblężenie Lwowa.
W kwietniu 19119 roku udał się do Francji. Decyzją Naczelnego Dowództwa powierzono mu stanowisko szefa Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Rozwadowski czuł się urażony tą decyzją, chciał walczyć na froncie. Niechęć do nowego stanowiska nie przeszkadzała mu w dobrym wywiązywaniu się z obowiązków. Wykorzystując swoje doświadczenie, doprowadził do ożywienia stosunków polsko-rumuńskich. W czasie zagrożenia ze strony niemieckiej interweniował u marszałka Ferdynanda Focha. Utrzymywał dobre stosunki z Francuzami. Wspierał pomysł utworzenia u boku armii polskiej Legionu Amerykańskiego. Z powodu tej sprawy ponownie miał konflikt z Józefem Piłsudskim. Naczelnik Państwa nie przyjmował argumentów, że wyszkolone amerykańskie jednostki będą wielkim wsparciem dla polskich żołnierzy. Rozwadowski posunął się do faktów dokonanych. Z jego inicjatywy do 7 Eskadry Myśliwskiej wcielono amerykańskich pilotów. Wzięli oni udział w walkach z bolszewikami.
Rozwadowski starał się o zdecydowane wsparcie państw zachodnich w konflikcie polsko-bolszewickim, jednak na początku 1920 roku zdał sobie sprawę, że nie można liczyć na zbrojną pomoc. Na konferencji w Spa był jedynym polskim przedstawicielem, który złożył protest przeciw przyjętym tam rozwiązaniom dotyczącym granic Polski. Postawa polskiego premiera Władysława Grabskiego w Spa była jedną z przyczyn dymisji jego rządu.
Latem 1920 roku sytuacja polskich wojsk była krytyczna. Tadeusz Rozwadowski został odwołany do kraju i objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego. Fakt ten okazał się jednym z głównych punktów zwrotnych wojny. Rozwadowski przyczynił się do wprowadzenia trafnych zmian personalnych oraz przegrupowania wojsk polskich, które znajdowały się w bezwładnym odwrocie. Pozwoliło to Polakom przygotować i wyprowadzić kontrofensywę, która zmusiła bolszewików do odwrotu. Niesamowita wiara w zwycięstwo, którą wniósł Rozwadowski, udzieliła się innym polskim dowódcom.
Jako doświadczony w bojach dowódca postawił na wojnę manewrową wymagającą sporej mobilności oddziałów. Tym samym odrzucił sugestie ekspertów przysłanych z Zachodu. W poszukiwaniu optymalnego rozwiązania Rozwadowski prowadził dziesiątki analiz. Piątego sierpnia na naradzie sztabowej przedstawił dwie propozycje miejsca koncentracji, z którego miało ruszyć przeciwuderzenie. Osobiście rekomendował wariant, w którym polski atak nastąpiłby znad Wieprza. To rozwiązanie zaakceptował Piłsudski. Termin rozpoczęcia kontrofensywy wyznaczono na połowę sierpnia.
Naciskany przez zachodnich przywódców Piłsudski 10 sierpnia 1920 roku zaproponował członkowi Misji Międzysojuszniczej francuskiemu generałowi Weygandowi objęcie stanowiska szefa Sztabu Generalnego. Francuz stwierdził, że plany bitwy są gotowe i nie zmienia się dowództwa w przeddzień bitwy. 12 sierpnia Piłsudski złożył na ręce premiera Witosa swoją dymisję ze stanowiska Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza. Wincenty Witos w obawie przed reakcją społeczeństwa nie ogłosił tego publicznie. Rozwadowski jako szef Sztabu Generalnego automatycznie stał się Naczelnym Wodzem. Prawdopodobnie nawet o tym nie wiedział. 13 sierpnia rozpoczęła się Bitwa Warszawska. 15 sierpnia Polacy rozbili trzy z czterech armii wroga. 18 sierpnia Piłsudski odebrał swoją dymisję Witosowi. Bitwa Warszawska okazała się wielkim sukcesem i punktem zwrotnym w wojnie. Polskie stronnictwa polityczne podkreślały zasługi swoich faworytów. Rozwadowski milczał:
„dla dobra Polski, dla dobra stosunków z Francją, dla podtrzymania prestiżu marszałka Piłsudskiego jako głowy państwa, gdy ten stroił się w częściowo niezasłużone wawrzyny”
–– wspomnienia Tadeusza Rozwadowskiego.
Po wojnie z bolszewikami Rozwadowski stanął na czele Generalnego Inspektoratu Jazdy. We współpracy ze Sztabem Generalnym zreorganizował formacje tego typu. Postulował potrzebę stworzenia silnych oddziałów pancernych, Niestety jego plany odrzucono, a do sprawy powrócono dopiero w 1937 roku. W latach dwudziestych Rozwadowski miał duży wpływ na kształtowanie takich dowódców jak Władysław Sikorski, Stanisław Sosabowski, Franciszek Kleeberg i Tadeusz Kutrzeba.
Kiedy rozpoczął się przewrót majowy, Rozwadowski stanął po stronie legalnych władz. Po dymisji prezydenta zdał dowództwo i został internowany. Mimo obietnic Piłsudskiego o niewyciąganiu konsekwencji wobec żołnierzy strony rządowej Rozwadowski został aresztowany. Był więziony w ciężkich warunkach, podupadł na zdrowiu. Niektórzy badacze sądzą, że był truty, np. poprzez pomalowanie ścian celi farbą zawierającą arszenik. Oskarżano go o przestępstwa natury kryminalnej, nie było żadnych dowodów świadczących o zasadności zarzutów, jednak termin rozprawy nieustannie odraczano.
W październiku 1926 roku sąd postanowił o zwolnieniu Rozwadowskiego z aresztu, ale zatrzymano go z powodów „interesów wojska pierwszorzędnej wagi”. W połowie maja 1927 roku Rozwadowski wyszedł na wolność. Miał poważne problemy zdrowotne. Mimo prób leczenia stan jego zdrowia się pogarszał. Tadeusz Rozwadowski zmarł 18 października 1928 roku w szpitalu w Warszawie.
