wtorek,
Operacja lotnicza „Poldek 1”
W nocy z 16 na 17 października 1944 roku w ramach operacji lotniczej „Poldek 1” do okupowanej Polski przerzucono sześciu cichociemnych. Byli to major Jerzy Emir-Hassan „Turek 2”, podpułkownik Leopold Krizar „Czeremosz”, kapral Aleksander Makagonow „Wschód”, porucznik Bruno Nadolczak „Piast”, podporucznik Stefan Przybylik „Gruch”, pułkownik Roman Rudkowski „Rudy”. Skoczkowie spadochronowi przybyli na pokładzie samolotu Liberator KH-151 GR-S ze 1586. Eskadry RAF. Maszyna wystartowała z włoskiego lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi. Dowódcą operacji był porucznik nawigator Stanisław Kleybor. Skoczków przyjęła zapasowa placówka odbiorcza „Newa” kilkanaście kilometrów Piotrkowa Trybunalskiego. Z powodu nieotwarcia spadochronu podczas operacji zginął podpułkownik Leopold Krizar.
Jerzy Emir-Hassan (1906–1998)
Pochodził z Warszawy. Był potomkiem polskich Tatarów. W 1926 roku przerwał studia i wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty. Po jej ukończeniu otrzymał stopień podporucznika i przydział do 32. Pułku Piechoty w Modlinie. W 1938 roku przeniesiono go na stanowisko wykładowcy broni chemicznej w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie. Podczas kampanii wrześniowej był oficerem 114. Pułku Piechoty. Grupy Operacyjnej „Wyszków”. Walczył m.in. w rejonie Różana, obronie linii Bugu i na Wołyniu. 16 listopada 1939 roku podczas próby przejścia na Węgry został zatrzymany przez sowieckich strażników. Został zesłany w głąb ZSRR, przebywał w sowieckich łagrach. Po zawarciu układu Sikorski-Majski wstąpił do Armii Andersa. Był komendantem kursu unitarnego Szkoły Podchorążych Piechoty, a następnie wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Armii.
Późną jesienią 1943 roku we Włoszech zgłosił się do służby w kraju. Przeszedł szkolenie ze specjalnością w dywersji. W okupowanej Polsce otrzymał przydział do Okręgu Łódź Armii Krajowej. Wkrótce objął stanowisko szefa sztabu Okręgu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej został aresztowany przez NKWD. Po przekazaniu go w ręce Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi otrzymał wyrok dziesięciu lat pozbawienia wolności. Po tzw. amnestii został zwolniony. Był inwigilowany i prześladowany przez komunistyczne służby.
Leopold Krizar (1896–1944)
Urodził się w Miliowie na Bukowinie. W 1916 roku w Wiedniu zdał egzamin dojrzałości. Jako mieszkaniec Austro-Węgier został powołany do armii austriackiej. Ukończył szkołę oficerską i uzyskał stopień podporucznika. Podczas walk na froncie włoskim został ranny. Krótko przebywał w niewoli ukraińskiej. Wstąpił do Wojska Polskiego i w szeregach 3. Pułku Piechoty Legionów wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Za zasługi bojowe otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari. W okresie międzywojennym był oficerem zawodowym. W 1938 roku uzyskał awans do stopnia majora. Podczas kampanii wrześniowej dowodził batalionem w Ośrodku Zapasowym 25. Dywizji Piechoty. Po sowieckiej agresji na Polskę przekroczył granicę polsko-rumuńską i został internowany. W marcu 1940 roku zameldował się we Francji. Otrzymał przydział do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Brał udział w kampanii norweskiej, walczył m.in. pod Narvikiem. Po powrocie macierzystej jednostki do Francji brał udział w walkach w Bretanii. W czerwcu 1940 roku został ewakuowany do Wielkiej Brytanii, gdzie początkowo służył jako kierownik szkolenia piechoty w Centrum Wyszkolenia Piechoty. Latem 1942 roku objął stanowisko zastępcy dowódcy 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich.
W 1943 roku zgłosił się do służby w kraju. Był zastępcą komendanta, a następnie komendantem ośrodka szkolenia cichociemnych funkcjonującego jako Baza Nr 10 „Impundent”. W nocy z 16 na 17 października 1944 roku w ramach operacji lotniczej „Poldek 1” na pokładzie samolotu Liberator udał się nad okupowaną Polskę. Jego zwłoki odnaleziono kilka dni później, zginął śmiercią spadochroniarza.
Aleksander Makagonow (1924–1970)
Przyszedł na świat w Buksztelu niedaleko Białegostoku. W 1939 roku ukończył drugą klasę gimnazjum. Po klęsce wrześniowej jego rodzinne strony znalazły się pod sowiecką okupacją. Wiosną 1940 roku wraz z rodziną został zesłany w głąb ZSRR. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski wstąpił do Armii Andersa. Służył w 10. Pułku Artylerii Lekkiej 10. Dywizji Piechoty. Po ewakuacji polskich oddziałów na Bliski Wschód zgłosił się do służby w kraju. Został przetransportowany do Wielkiej Brytanii, gdzie odbył szkolenie ze specjalnością w radiotelegrafii. W ramach operacji lotniczej „Poldek 1” został przerzucony do okupowanej Polski. Otrzymał przydział do Oddziału V Podokręgu Piotrków Trybunalski Armii Krajowej. Służył jako radiotelegrafista w plutonie radiołączności Oddziału V Łączności sztabu obwodu. W październiku 1944 roku awansował do stopnia plutonowego.
Po zakończeniu wojny zdecydował się pozostać w kraju, ujawnił się przed komunistycznymi władzami. W 1953 ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, pracował jako architekt.in. w Biurze Projektów w Łodzi i Prezydium Rady Narodowej w Piotrkowie Trybunalskim. W latach 1966–1970 współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa.
Bruno Nadolczak (1913–2010)
Urodził się w 1913 roku. Ukończył polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1937–1939 służył w polskim wywiadzie wojskowym. Podczas kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy w szeregach 360. Pułku Piechoty. Po kapitulacji Warszawy dostał się do niewoli, z której uciekł na początku 1940 roku. W kwietniu zameldował się we Francji. Dowodził batalionem 7. Pułku Piechoty 3. Dywizji Piechoty. W czerwcu 1940 roku został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Początkowo służył w 3. Brygadzie Kadrowej Strzelców. Później był m.in. jednym z adiutantów generała Władysława Sikorskiego. Zgłosił się do służby w kraju i przeszedł szkolenie w polskiej szkole wywiadu działającej pod kamuflażem Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej.
Po przerzucie do okupowanej Polski otrzymał przydział na stanowisko zastępcy szefa Oddziału II Informacyjno-Wywiadowczego Podokręgu Piotrków Okręgu Łódź AK. Po rozwiązaniu Armii Krajowej nadal działał w konspiracji. Był autorem raportu o sowieckim ludobójstwie i zsyłkach Polaków. Po aresztowaniu przez Urząd Bezpieczeństwa przeszedł brutalne śledztwo. W 1946 roku zdołał uciec z więzienia. Przedostał się do Londynu. W 1953 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Aktywnie działał w środowiskach polonijnych i kombatanckich.
Stefan Przybylik (1918–2007)
Urodził się w Kidowie niedaleko Zawiercia. W 1939 roku zdał egzamin dojrzałości i został pracownikiem Walcowni Metali Kolorowych w Dziedzicach. W ramach służby wojskowej jesienią miał zostać słuchaczem szkoły podchorążych, jednak wcześniej został powołany do Junackich Hufców Pracy budujących umocnienia wojskowe nad Narwią. 17 września został zatrzymany przez wojska sowieckie. Po dwóch dniach zdołał uciec, jednak miesiąc później w drodze do granicy polsko-węgierskiej został ponownie ujęty przez Sowietów. Początkowo osadzono go w więzieniu w Stanisławowie. Później trafił do Dniepropetrowska, gdzie został skazany na pięć lat łagrów i zesłany do Komi. Po zawarciu układu Sikorski-Majski wstąpił do Armii Andersa. Służył w batalionie saperów 8. Dywizji Piechoty.
Armia Andersa została ewakuowana z ZSRR. Stefan Przybylik trafił do Afryki Południowej, gdzie latem 1942 roku przydzielono go do eskorty włoskich jeńców wysyłanych do Wielkiej Brytanii. Statek, na którym płynął, 12 września został storpedowany przez niemiecki okręt podwodny, zdecydowana większość znajdujących się na pokładzie osób utonęła. Stefan Przybylik przez pięć dni dryfował w przepełnionej szalupie ratunkowej. Rozbitkowie zostali wyłowieni przez krążownik na służbie Francji Vichy i internowani w Maroku. Wkrótce Maroko zostało zajęte przez wojska alianckie. Pod koniec 1942 roku Przybylik dotarł do Wielkiej Brytanii. Otrzymał przydział do Sekcji Dyspozycyjnej Naczelnego Wodza. Zgłosił się do służby w kraju i przeszedł szkolenie ze specjalnością w dywersji oraz łączności. 19 stycznia 1944 roku został zaprzysiężony na rotę Armii Krajowej.
W ramach operacji lotniczej „Poldek 1” został przerzucony do okupowanej Polski, gdzie otrzymał przydział do Podokręgu Piotrków Armii Krajowej. Dowodził plutonem łączności w 25. Pułku Piechoty AK. Uczestniczył w wielu walkach z Niemcami. Na początku 1945 roku został oddelegowany do Komendy Głównej AK działającej w Częstochowie. Krótko przed planowanym wyjazdem został aresztowany przez gestapo w Piotrkowie Trybunalskim. 17 stycznia 1945 roku trafił do transportu do więzienia w Radogoszczu. Korzystając z zamieszania podczas bombardowania prowadzonego przez samoloty sowieckie, zdołał zbiec. Działał w organizacji NIE i Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj. W czerwcu 1945 roku w Łodzi podczas nadawania depeszy do Londynu został zatrzymany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. W październiku łódzki Wojskowy Sąd Okręgowy postanowił o jego zwolnieniu. Komunistyczne służby interesowały się nim do 1988 roku. W latach 1945–1947 studiował w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach. Od 1948 roku mieszkał w Zakopanem, gdzie pracował w kilku sanatoriach. W 1989 roku doprowadził do powstania zakopiańskiego oddziału Związku Sybiraków.
Roman Rudkowski (1898–1954)
Pochodził z Przemyśla. Po wybuchu pierwszej wojny światowej jako szesnastolatek zgłosił się do oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego. Służył w 3. Pułku Piechoty Legionów Polskich, a następnie w 2. Pułku Ułanów. Pod koniec 1914 roku dostał się do niewoli rosyjskiej. W lutym 1916 roku udało mu się zbiec. Rozpoczął pracę w polskim biurze wywiadowczym w Moskwie. W lutym 1917 roku trafił do 6. Pułku Ułanów Kaniowskich II Korpusu Polskiego. Walczył m.in. w bitwie pod Kaniowem. W maju wrócił do pracy w wywiadzie. Latem 1918 roku został aresztowany przez bolszewików. Po drugiej ucieczce udało mu się dotrzeć do Kijowa, skąd został skierowany na Kubań, do 4. Dywizji Strzelców Polskich. 12 grudnia dostał się do niewoli Ukraińskiej zatrzymany przez żołnierzy Republiki Ludowej. Szybko zdołał zbiec, jeszcze przed końcem 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Dowodził kompanią karabinów maszynowych w 2 Pułku Piechoty Legionów. Wiosną 1919 roku uczestniczył w zajęciu Wilna. Podczas wojny polsko-bolszewickiej latem 1920 roku został ciężko ranny podczas bitwy pod Cichą Wolą. Po zakończeniu wojny pozostał w wojsku.
Początkowo służył w jednostkach piechoty, na początku 1924 roku ukończył kurs w Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Później uczył się w Oficerskiej Szkole Lotnictwa w Grudziądzu. Dowodził eskadrami w wielu jednostkach lotniczych. Doskonalił umiejętności zawodowe m.in. w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie, w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie i w Wyższej Szkole Lotniczej w Warszawie. W 1939 roku otrzymał awans do stopnia podpułkownika. Podczas kampanii wrześniowej dowodził wydzielonym dywizjonem 4. Pułku Lotniczego. W połowie września przeszedł do Rumunii. W październiku dotarł do Francji, gdzie uczestniczył w tworzeniu Polskich Sił Powietrznych. Pod koniec 1939 roku został oddelegowany do Wielkiej Brytanii. Latem 1940 roku objął dowództwo nad 301. Bombowym Dywizjonem Ziemi Pomorskiej. W lipcu 1941 roku otrzymał przydział do Oddziału VI Naczelnego Wodza na stanowisko doradcy lotniczego. Od marca 1942 roku zajmował się operacjami zrzutowymi jako kierownik referatu łączności lotniczej Inspektoratu Polskich Sił Powietrznych. Zgłosił się do służby w kraju, we wrześniu 1941 roku został zaprzysiężony na rotę Związku Walki Zbrojnej.
W nocy z 25 na 26 stycznia 1943 roku w ramach operacji lotniczej „Brace” został zrzucony do okupowanego kraju. Od 1943 roku był szefem Wydziału Lotnictwa Oddziału III Operacyjnego sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej. W maju 1944 roku w ramach operacji „Most II” poleciał do Wielkiej Brytanii. Jego zadaniem było zorganizowanie pomocy lotniczej w czasie planowanego powstania powszechnego. W nocy z 16 na 17 października 1944 roku w ramach akcji lotniczej „Poldek 1” ponownie został przerzucony do kraju. Jego zadaniem było rozpoznanie sytuacji, w jakiej znalazła się AK po upadku powstania warszawskiego. Pod koniec października dołączył do sztabu Komendy Głównej AK. Po rozwiązaniu Armii Krajowej został aresztowany przez sowiecki kontrwywiad wojskowy. Latem 1945 roku został przekazany polskim komunistycznym władzom i osadzony w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Po roku śledztwo przeciwko niemu zostało umorzone. Zagrożony kolejnym aresztowaniem ukrywał się przed funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa. W 1949 roku uciekł na Zachód. Zamieszkał w Londynie.
