środa,
Zygmunt I Stary
24 stycznia 1507 roku w katedrze na Wawelu Zygmunt I Stary został koronowany na króla Polski.
„Włosy miał ciemne, duże brwi, groźne wejrzenie, policzki zabarwione naturalnym rumieńcem; cała postawa wzbudzała szacunek, a roztropna natura nie pominęła niczego, co się łączyło z pełnią ludzkiej urody”
–– J.L. Decjusz, „Księga o czasach króla Zygmunta”.
Zygmunt I Stary był piątym synem króla Polski Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów. Urodził się 1 stycznia 1467 roku w Kozienicach. Po śmierci ojca, jako jedyny spośród synów króla nie piastował żadnych godności. Dwaj jego starsi bracia, Jan I Olbracht i Aleksander Jagiellończyk, którzy kolejno zasiedli na polskim tronie, przedwcześnie zmarli. W 1506 roku Zygmunt I Stary został wyniesiony na tron litewski. 8 grudnia 1506 roku na sejmie piotrkowskim Senat obrał go na króla Polski. Koronacja nastąpiła 24 stycznia 1507 roku w katedrze na Wawelu.
W latach jego rządów Wielkie Księstwo Litewskie zmagało się z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Wojna rozegrana w latach 1507-1508 nie została rozstrzygnięta. Kolejny konflikt, wojna litewsko-moskiewska 1512-1522, zakończył się utratą Smoleńska i Nowogrodu Siewierskiego. Wielki książę moskiewski Wasyl III sprzymierzył się z cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem oraz wielkim mistrzem krzyżackim Albrechtem Hohenzollernem. Zygmunt Stary był zmuszony do ustępstw wobec Habsburgów.
W 1515 roku podczas zjazdu wiedeńskiego zawarto układ między Jagiellonami a Habsburgami, na którego mocy cesarz zobowiązał się do zaprzestania działań prowadzonych przez Krzyżaków i Moskwę przeciwko Polsce. Ten pozorny polski sukces dyplomatyczny okazał się w dłuższej perspektywie korzystniejszy dla Habsburgów. Układ zapewnił im po śmierci Ludwika Jagiellończyka sukcesję w Czechach i na Węgrzech, a Śląsk znalazł się poza polskimi wpływami aż do dwudziestego wieku.
Wojna z zakonem krzyżackim prowadzona w latach 1519-1521 doprowadziła do podpisania w 1525 roku traktatu krakowskiego. 10 kwietnia 1525 roku na krakowskim rynku Albrecht Hohenzollern, ostatni mistrz zakonu krzyżackiego, złożył królowi polskiemu Zygmuntowi I Staremu hołd lenny. Państwo krzyżackie już od zawarcia II pokoju toruńskiego w roku 1466 było lennem polskim. Hołd pruski w 1525 roku jedynie potwierdzał zawarte wcześniej porozumienia.
Wielcy mistrzowie wielokrotnie odmawiali złożenia hołdu królom Polski, początkowo podobnie było w przypadku Albrechta Hohenzollerna, jednak wiedział on, że nie uzyska wsparcia ze strony państwa niemieckiego i nie ma szans w konfrontacji. Pozostało jedno wyjście – musiał złożyć hołd lenny królowi Zygmuntowi. Uczynił to już jako książę świecki, wcześniej za namową Lutra zmienił wyznanie na luteranizm i dokonał sekularyzacji państwa. Prusy Zakonne stały się Prusami Książęcymi.
Traktat krakowski to pierwsza umowa o charakterze międzypaństwowym pomiędzy władcą katolickim a protestanckim w Europie. Wydarzenia związane z hołdem pruskim ostatecznie zakończyły trwające od początku XIII wieku spory polsko-krzyżackie, nie zlikwidowały jednak zagrożenia ze strony Prus. Podczas potopu szwedzkiego zerwano zależność lenną Prus od Rzeczypospolitej. Wcześniej, wbrew postanowieniom z 1525 roku, lenno zostało przejęte przez elektorów brandenburskich. Współcześnie przyjęcie hołdu pruskiego uważane jest za fatalny błąd polityczny, który pośrednio doprowadził do rozbiorów Polski. Lepszym rozwiązaniem byłoby przyłączenie Prus do Korony.
Polacy toczyli walki z Mołdawią. Nasiliły się one w 1530 roku. W 1538 roku zawarto układ przyznający Pokucie Królestwu Polskiemu. Mołdawia pogrążyła się w chaosie i stała się zależna od Turcji. Bufor oddzielający Polskę od Imperium Osmańskiego przestał istnieć.
Drugą żoną Zygmunta Starego była Bona Sforza pochodząca z włoskiego rodu książąt Mediolanu. Wywarła ona duży wpływ na swojego męża. Od początku pobytu w Polsce starała się zdobyć silną pozycję polityczną. Była zadeklarowanym wrogiem Habsburgów i zwolenniczką zacieśnienia sojuszu z Francją. Dążyła do włączenia Prus Książęcych do Korony, jednak nie udało się tego zrealizować. Bezskutecznie w zamian za swoje dziedziczne księstwo Bari i Rossano chciała do Polski przyłączyć Śląsk. Doprowadziła do przeprowadzenia reform podatkowych i rolnych na Litwie. Za jej sprawą jeszcze za życia ojca na króla Polski koronowany został jedyny syn pary królewskiej małoletni Zygmunt August. Faktyczną władzę przejął dopiero po śmieci Zygmunta Starego.
Zygmunt I Stary przeszedł do historii jako wybitny mecenas sztuki. Wprowadził do Polski sztukę renesansową, wyprzedzając wiele europejskich krajów. W tym stylu za jego czasów przebudowano Zamek Królewski na Wawelu. Okres jego panowania określa się jako pierwszą fazę złotego wieku w Polsce. Zygmunt I Stary zmarł 1 kwietnia 1548 roku w Krakowie. Starał się unikać konfliktów, co dało mu wielki szacunek w kraju i za granicą.
„Postanowił w tej Rzeczypospolitej postępować z wami nie jak z niewolnikami, lecz jak z dziećmi, nie jak z poddanymi, lecz jak z towarzyszami a przyjaciółmi, z największą życzliwością, aby zarówno on słuchał swoich, jak swoi jego”
–– Stanisław Orzechowski, mowa żałobna po śmierci Zygmunta I Starego.
Zygmunt I Stary był fundatorem najsłynniejszego polskiego dzwonu. „Zygmunt” znajduje się na jednej z trzech wież otaczających katedrę wawelską – znajdującej się w północnej części obiektu Wieży Zygmuntowskiej. Dzwon został odlany w krakowskiej ludwisarni przez Hansa Behama z Norymbergii w 1520 roku. Kolos waży ponad 12 ton. Do 1999 roku „Zygmunt” był największym polskim dzwonem. Mieszkańcy Krakowa po raz pierwszy usłyszeli dźwięk „Zygmunta” 13 lipca 1521 roku. Dzwon od pięciu wieków zwiastuje przełomowe chwile w historii ojczyzny. Współcześnie jego dźwięk rozlega się z okazji uroczystości kościelnych i państwowych. Rocznie jest to około trzydziestu okazji, m.in. i Nowy Rok, Niedziela Palmowa, Wielkanoc, Dzień Konstytucji 3 Maja, Boże Ciało, Wszystkich Świętych, Święto Niepodległości, Boże Narodzenie.
