poniedziałek,
Zamach na Fiodora Berga
19 września 1863 roku w Warszawie przeprowadzono nieudany zamach na namiestnika Królestwa Polskiego generała Fiodora Berga.
Fiodor Berg od dziewiętnastego roku życia służył w carskiej armii. Uczestniczył zdobyciu Warszawy przez Rosjan w 1831 roku, dowodził szturmem skierowanym na Wolę. Później był oficerem okupacyjnej armii stacjonującej w Królestwie Polskim. W 1843 roku otrzymał stopień generała-lejtnanta. Podczas Wiosny Ludów opuścił Polskę. Wrócił w 1863 roku, dwa miesiące po wybuchu powstania styczniowego i został ostatnim ostatni namiestnikiem Królestwa Polskiego. Miał twardą ręką stłumić zryw niepodległościowy Polaków. Bezwzględnie walczył z powstańcami, na jego polecenie pacyfikowano wsie wspierające polskie oddziały.
W czasie powstania styczniowego utworzono polską tajną żandarmerię. Jej zadaniem była ochrona członków władzy powstańczej oraz wykonywanie wyroków na zdrajcach i szpiegach. Tzw. żandarmów wieszających nazywano także sztyletnikami. Latem 1863 roku sztyletnicy rozpoczęli bardziej radykalną działalność, tzw. roty sieczne miały atakować przedstawicieli rosyjskiej elity rządzącej w Królestwie Polskim. Rozpoczęła się fala zamachów, w samej Warszawie miało miejsce 47 takich zdarzeń. Szacuje się, że sztyletnicy w ramach akcji odwetowych zgładzili prawie tysiąc osób. Budzili przerażenie wśród Rosjan. Ataki były dobrze przygotowane, często zamachowiec uderzał w przebraniu, nie wahano się przed użyciem materiałów wybuchowych.
Plan zgładzenia nowego namiestnika Królestwa Polskiego generała Fiodora Berga wydawał się doskonałym sposobem na złamanie morale carskich władz okupacyjnych. Inspiratorem tej akcji był członek Rządu Narodowego i naczelnik wojskowy miasta stołecznego Warszawy – Ignacy Chmieleński. Wykonawcami mieli być Włodzimierz Lampke i Paweł Landowski. Jak zawsze obiekt ataku poddano starannej obserwacji. Ustalono, że Berg prowadzi regularny tryb życia i jego powóz często purusza się niezmienną trasą o jednakowych porach. Jako najlepsze miejsce do przeprowadzenia zamachu wytypowano Pałac Zamoyskich przy Krakowskim Przedmieściu. Tędy Berg wracał ze służbowego objazdu miasta na Zamek Królewski.
Zamachowcy zaopatrzyli się w bomby i butelki z płynem zapalającym. 19 września 1863 roku zajęli stanowiska na poddaszu Pałacu Zamoyskich. Około godziny 17:00 nadjechał powóz namiestnika. Rzucono kilka bomb i butelek zapalających. Atak zakończył się całkowitym niepowodzeniem, wybuchy ładunków zraniły tylko adiutanta i kilka koni żołnierzy eskorty. Fiodor Berg wyszedł bez szwanku, jeśli nie liczyć zniszczonego płaszcza. Zamachowcy uciekli niepostrzeżenie, korzystając z zamieszania.
Na rozkaz Berga carscy żołnierze otoczyli budynek. Sprawców ataku nie udało się złapać, jednak w ramach zemsty zastosowano odpowiedzialność zbiorową. Aresztowano wszystkich mężczyzn mieszkających w Pałacu Zamoyskich, kobiety i dzieci wyrzucono z mieszkań. Skonfiskowano cały majątek właściciela budynku Andrzeja Zamoyskiego, a on sam musiał opuścić kraj. Jego syn Stanisław Antoni Zamoyski został skazany na 8 lat ciężkich robót oraz pozbawiony tytułów. Jedynie staraniom rodziny zawdzięczał zamianę kary na przymusowy pobyt w guberni permskiej.
Rosjanie doszczętnie splądrowali Pałac Zamoyskich. Wszystkie meble i inne przedmioty ruchome wyrzucano na ulicę, a następnie palono. Roztrzaskano fortepian niegdyś należący do Fryderyka Chopina, jego resztki trafiły do ogniska. Podobny los spotkał inne cenne pamiątki po kompozytorze. Oczywiście łatwo dające się ukryć pod mundurem kosztowności rozkradziono. W budynku mieszkali m.in. profesorowie, arystokraci i burżuazja miejska, wartość zniszczonych dzieł sztuki, księgozbiorów, pamiątek, rękopisów, prac naukowych była ogromna. Po zamachu Berg wprowadził drastyczne represje. Rozpoczęły się egzekucje uliczne. Sztyletnicy nie byli dłużni, w ciągu kilku tygodni od nieudanego zamachu przeprowadzili kilkanaście akcji odwetowych.
