piątek,
Wojna trzynastoletnia
4 lutego 1454 roku wybuchło powstanie przeciwko Krzyżakom, które rozpoczęło wojnę trzynastoletnią.
Konflikt między Polakami a Krzyżakami o Pomorze rozpoczął się w początkach czternastego wieku. Na początku piętnastego wieku po klęsce pod Grunwaldem zakon krzyżacki został znacznie osłabiony. Jednocześnie pruska szlachta i mieszczanie zamieszkujący państwo władane przez Krzyżaków mieli dość rujnujących ich majątek wojen i idących za nimi podatków. Krzyżackie bariery celne hamowały rozwój handlu. W 1440 roku stany pruskie założyły opozycyjny Związek Pruski. Kierownictwo zakonu podjęło szereg działań skierowanych przeciwko związkowcom. Po skardze wielkiego mistrza wniesionej do trybunału papieskiego związkowcy odwołali się do cesarza Fryderyka III. W odpowiedzi pod koniec roku 1453 cesarz potępił Związek Pruski. Rozgoryczeni związkowcy rozpoczęli przygotowania do powstania.
4 lutego 1454 roku w Prusach wybuchło antykrzyżackie powstanie. W ciągu dwóch miesięcy powstańcy opanowali prawie cały kraj. Składane przez wielkiego mistrza propozycje ugodowego rozwiązania spory były spóźnione. Krzyżackie prośby o pomoc kierowane do innych państw w 1454 roku nie dały efektu. Po negocjacjach z przedstawicielami Związku Pruskiego, 6 marca 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk podpisał akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego. Postawieni pod ścianą Krzyżacy wszystkie swoje środki finansowe przeznaczyli na zwerbowanie zawodowych najemników.
Wiosną 1454 roku Polacy wypowiedzieli zakonowi krzyżackiemu wojnę. Rozpoczęły się walki. Pierwsze lata wojny trzynastoletniej obfitowały w zwroty akcji, jednak nie przyniosły Polakom powodów do zadowolenia. Pierwszą połowę 1462 roku Kazimierz Jagiellończyk poświęcił na reorganizację armii i zaciągnięcie nowych najemników. W tym czasie Krzyżacy zachowywali się biernie. 1 lipca do ofensywy ruszyły wojska królewskie dowodzone przez Piotra Dunina. Wspierali je najemnicy. Głównym celem Dunina było odcięcie twierdz utrzymywanych przez Krzyżaków na zachodnim Pomorzu Gdańskim od Prus. 10 września 1462 roku Dunin ruszył ze swoimi oddziałami w kierunku Pucka i Lęborka. 16 września 1462 roku wojska krzyżackie otoczyły jego żołnierzy pod Świecinem. Krzyżakom wydawało się, że mają znaczną liczebną przewagę, jednak byli w błędzie, kilka dni wcześniej do Dunina dołączył spory oddział zaciężnych. Bitwa zakończyła się ich pogromem, pod Świecinem zginęło ponad 75% krzyżackich żołnierzy. Był to punkt zwrotny wojny trzynastoletniej, Krzyżacy zostali zepchnięci do obrony, a ich morale zostało złamane.
Polacy całkowicie przejęli inicjatywę. Siły zakonu krzyżackiego były zdziesiątkowane, brakowało pieniędzy na opłacenie najemników. W 1463 roku Dunin rozpoczął oblężenie zamku i miasta Gniewa. Wielki mistrz von Erlischhausen zdecydował się na przeprowadzenie odsieczy. Z Prus Dolnych ruszyło silne zgrupowanie jego wojsk. Jednocześnie z Królewca na odsiecz Gniewu ruszyła silna flota krzyżacka. Oba zgrupowania miały połączyć się na Żuławach. Flota zakonna została zablokowana przez statki gdańskie i wycofała się na Zalew Wiślany. 15 września 1463 roku na wodach Zalewu Wiślanego doszło do bitwy. 33 okręty z Gdańska i Elbląga starły się z 44 statkami krzyżackimi. Mimo przewagi liczebnej Krzyżacy stracili 43 okręty. Na wieść o klęsce krzyżackie siły lądowe się wycofały, a los obrońców twierdzy Gniew został przypieczętowany. 1 stycznia 1464 roku załoga skapitulowała.
W kolejnych miesiącach Polacy odnosili same sukcesy, a próby zawarcia pokoju podejmowane przez Krzyżaków kończyły się niepowodzeniem. Jesienią 1466 roku Polacy zdobyli Chojnice i Pomorze Gdańskie znalazło się pod ich kontrolą. Wieloletnia kosztowna wojna była wyczerpująca dla Królestwa Polskiego. Król Kazimierz IV doszedł do wniosku, że zajęcie całości państwa zakonnego nie jest możliwe. Rozpoczęto negocjacje. 19 października 1466 roku w Toruniu zawarto pokój pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. Polacy odzyskali Pomorze Gdańskie z Gdańskiem, ziemię chełmińską i ziemię michałowską. Dodatkowo uzyskali kontrolę nad północno-zachodnią częścią Prus właściwych z Malborkiem, Elblągiem i Dzierzgoniem oraz całym biskupstwem warmińskim z Lidzbarkiem i Olsztynem. Na mocy porozumienia każdy nowo wybrany wielki mistrz musiał złożyć polskiemu królowi przysięgę wierności.
