sobota,
Układ Sikorski-Majski
„Bóg patrzy w moje serce. Widzi i zna moje intencje oraz zamiary, które są czyste i rzetelne. Jedynym moim celem jest wolna, sprawiedliwa i wielka Polska” –– Władysław Sikorski, przemówienie do żołnierzy.
30 lipca 1941 roku w Londynie został podpisany dokument przywracający stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRR. Zostały one zerwane 17 września 1939 roku z chwilą agresji ZSRR na Polskę. Układ podpisali premier Rządu Polskiego na Uchodźstwie generał Władysław Sikorski oraz ambasador ZSRR w Londynie Iwan Majski.
Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku Wielka Brytania prowadziła działania zmierzające do utworzenia faktycznej koalicji antyhitlerowskiej. Winstonowi Churchillowi zależało na szybkim zawarciu porozumienia ze Stalinem, dlatego wywierał on naciski na Polaków. Brytyjczycy pośredniczyli w trudnych rozmowach. Pierwsze negocjacje rozpoczęły się 5 lipca 1941 roku. Sikorski chciał uznania przez Sowietów granic Polski zgodnie z zapisami traktatu ryskiego z 1921 oraz poprawy sytuacji Polaków, którzy po 17 września 1939 znaleźli się na terenach zajętych przez ZSRR.
Podpisany układ przewidywał anulowanie paktu Ribbentrop-Mołotow, przywrócenie stosunków dyplomatycznych pomiędzy obydwoma krajami, budowę armii polskiej w ZSRR oraz gwarantował tzw. amnestię dla obywateli polskich więzionych na terenie Rosji Sowieckiej w więzieniach śledczych, obozach NKWD i łagrach. Dokument nie regulował w sposób jednoznaczny sprawy powojennych granic Polski.
Układ Sikorski-Majski wzbudził kontrowersje pośród polskich polityków. 29 lipca prezydent Raczkiewicz odmówił premierowi udzielenia pełnomocnictw niezbędnych dla zawarcia układu. Sikorski podpisując układ, naruszył uprawnienia prezydenckie i złamał prawo konstytucyjne. Przeciw zawarciu porozumienia wypowiedziała się prawie połowa składu rządu RP na uchodźstwie. Trzech ministrów złożyło dymisje. Byli to minister spraw zagranicznych August Zaleski, minister bez teki Kazimierz Sosnkowski oraz minister sprawiedliwości Marian Seyda.
Sikorski podpisał układ bez prezydenckich pełnomocnictw na własną odpowiedzialność, ponieważ uważał, że zwłoka wpłynie niekorzystnie na międzynarodową pozycję rządu polskiego. Kierował się także troską o los polskich obywateli na terenach pod sowiecką jurysdykcją. Układ Sikorski-Majski ocalił życie tysiącom Polaków więzionym przez Sowietów. Mogły powstać Polskie Siły Zbrojne w ZSRR. Ich dowódcą został generał Władysław Anders, zwolniony z więzienia na Łubiance.
Sytuacja ZSRR w lipcu 1941 roku była fatalna, Armia Czerwona ponosiła klęskę za klęską i cofała się na wszystkich odcinkach frontu. Stalin wydawał się skłonny do ustępstw, jednak pozycja Polaków była bardzo słaba. 12 lipca 1941 roku ZSRR i Wielka Brytania podpisały pakt o współpracy. Churchillowi bardziej zależało na sojuszu ze Stalinem niż na polskich powojennych granicach. Byliśmy „pierwszym sojusznikiem” Wielkiej Brytanii, ale na pewno sojusznikiem numer jeden stali się Sowieci.
„Nie ma mowy o szczęściu bez patriotyzmu” –– Władysław Sikorski.
Tekst układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku
Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad zawarły niniejszy układ i postanawiają, co następuje:
Art. 1
Rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad uznaje, ze traktaty sowiecko-niemieckie z 1939 roku, dotyczące zmian terytorialnych w Polsce, utraciły swoją moc. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej oświadcza, ze Polska nie jest związana z jakimkolwiek trzecim państwem żadnym układem zwróconym przeciwko Związkowi Socjalistycznych Republik Rad.
Art. 2
Stosunki dyplomatyczne między obu rządami będą przywrócone po podpisaniu niniejszego układu i nastąpi niezwłocznie wymiana ambasadorów.
Art. 3
Oba rządy zobowiązują się wzajemnie do udzielenia sobie wszelkiego rodzaju pomocy i poparcia w obecnej wojnie przeciwko hitlerowskim Niemcom.
Art. 4
Rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad oświadcza swą zgodę na tworzenie na terytorium Związku Socjalistycznych Republik Rad Armii Polskiej, której dowódca będzie mianowany przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w porozumieniu z rządem Związku Socjalistycznych Republik Rad. Armia Polska na terytorium Związku Socjalistycznych Republik rad będzie podlegać w sprawach operacyjnych Naczelnemu Dowództwu Związku Socjalistycznych Republik Rad, w skład którego będzie się znajdować przedstawiciel Armii Polskiej. Wszystkie szczegóły dotyczące organizacji dowództwa i użycia Armii będą ustalone dalszym układem.
Art. 5
Układ niniejszy wchodzi w życie natychmiast po jego podpisaniu i nie podlega ratyfikacji. Układ niniejszy sporządzony jest w dwóch egzemplarzach, każdy w języku polskim i rosyjskim. Oba teksty mają jednakową moc.
Do układu zostały dołączone dwa tajne protokoły o następującej treści:
Protokół I
-
Różne roszczenia o charakterze tak publicznym, jak prywatnym będą rozpatrywane w dalszych rokowaniach między obu rządami.
-
Protokół niniejszy wchodzi w życie równocześnie z układem z 30 lipca 1941 roku.
Protokół II
-
Z chwilą przywrócenia stosunków dyplomatycznych rząd Związku Socjalistycznych Republik Rad udzieli amnestii wszystkim obywatelom polskim, którzy są obecnie pozbawieni swobody na terytorium Związku Socjalistycznych Republik Rad bądź jako jeńcy wojenni, bądź z innych odpowiednich powodów.
-
Protokół niniejszy wchodzi w życie równocześnie z układem z 30 lipca 1941 roku.
/-/ Władysław Sikorski
/-/ Iwan Majski
