wtorek,
Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie
W pobliżu miejsca pierwszych walk bojowców żydowskich z hitlerowcami w kwietniu 1943 roku na warszawskim Muranowie wzniesiono Pomnik Bohaterów Getta.
„Wiedzieliśmy już wcześniej, że nas pokonają, ale wiedzieliśmy też, że oni zapłacą wysoką cenę za nasze życie”
–– Cywia Lubetkin, uczestniczka powstania w getcie warszawskim, zeznanie na procesie Adolfa Eichmanna, 3 maja 1961.
19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie. Jego przyczyną była podjęta przez hitlerowców decyzja o ostatecznej likwidacji getta. Walka była bardzo nierówna. Słabo uzbrojeni, wygłodzeni i osłabieni Żydzi stanęli do walki z doskonale wyekwipowanymi żołnierzami III Rzeszy. Niemcy nie spodziewali się tak silnego oporu, powstanie w getcie było pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie. Powstańcy nie mieli szans na zwycięstwo. Ich zryw był zbrojną odpowiedzią na ludobójstwo i jednocześnie desperackim aktem wybrania godnej śmierci. Symboliczna data zakończenia powstania to 16 maja, tego dnia hitlerowcy wysadzili Wielką Synagogę na ulicy Tłomackie. Po powstaniu cały teren „dzielnicy żydowskiej” metodycznie spalono i zrównano z ziemią.
Warszawskie getto było największym tego typu miejscem w okupowanej Europie. Powstało w październiku 1940 roku. Początkowo przymusowo zamieszkiwali tam Żydzi z Warszawy i okolic. Później do getta w Warszawie trafiały także osoby przesiedlane z dalszych miejscowości. W kwietniu 1941 roku w obrębie murów „dzielnicy żydowskiej” znajdowało się około 450 tysięcy osób. Od początku istnienia do lipca 1942 w getcie zmarło około 92 tysiące Żydów. Najczęstszymi przyczynami były głód, zimno i choroby. Podczas tzw. wielkiej akcji wysiedleńczej w 1942 roku 75% mieszkańców zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie zagłady w Treblince. Na terenie getta działały dwie organizacje konspiracyjne – Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) oraz Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW).
Pierwszy monument upamiętniający powstanie w warszawskim getcie, odsłonięto 16 kwietnia 1946 roku. Inicjatorem jego budowy był Centralny Komitet Żydów w Polsce z siedzibą w Lublinie. Projekt architektoniczny wykonał Leon Suzin. Pierwszy pomnik składa się z dwóch części. Na okrągłej tablicy otoczonej kamiennym obrzeżem z czerwonego piaskowca umieszczono napis w językach polskim, hebrajskim i jidysz: „Tym, którzy polegli w bezprzykładnej bohaterskiej walce o Godność i Wolność narodu żydowskiego, o Wolną Polskę, o wyzwolenie człowieka – Żydzi Polscy”. Drugą część pomnika stanowi płyta w kształcie koła z dołączonym odlanym z metalu liściem palmowym symbolizującym męczeństwo oraz hebrajską literą „bet” (B) od pierwszego słowa Księgi Rodzaju.
Decyzję o budowie większego pomnika podjęto jeszcze w 1946 roku. Powołano Komisję Budowy Pomnika w składzie: Adolf Berman, Icchak Cukierman i Bernard Falk. Projekt wykonał polski rzeźbiarz żydowskiego pochodzenia Natan Rapaport. Odlew rzeźby wykonała paryska gisernia Eugene Didiera. Monument odsłonięto w piątą rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, 19 kwietnia 1948 roku. Kompozycja pomnika nawiązuje do formy muru getta warszawskiego. W jego centralnej części od strony zachodniej umieszczono płaskorzeźbę z brązu przedstawiającą żydowskich bojowców. Powstańcy trzymają w dłoniach butelki z benzyną, pistolety i granaty. Obok nich stoi kobieta z dzieckiem na ręku. Grupę otaczają płomienie podpalonego przez Niemców getta. Od strony wschodniej znajduje się płaskorzeźba z kamienia przedstawiająca kolumnę kobiet, dzieci i starców pędzonych na śmierć.
Znawcy sztuki dzieło Natana Rapaporta uznali za jeden z najciekawszych monumentów wzniesionych w powojennej Europie. W 1970 roku podczas pierwszej oficjalnej wizyty kanclerza Niemiec Zachodnich w powojennej Polsce niemiecka delegacja udała się na teren dawnego getta warszawskiego, by złożyć wieniec pod pomnikiem Bohaterów Getta. Podczas ceremonii kanclerz Niemiec Willy Brandt niespodziewanie ukląkł na schodach pomnika. Jego gest zinterpretowano jako publiczne wyznanie winy i uznanie moralnej odpowiedzialności narodu niemieckiego wobec pomordowanych Żydów oraz wszystkich ludzi uśmierconych przez reżim hitlerowski.
