sobota,
P.O.W. – gwardia Piłsudskiego
Po wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 roku zaborcy Polski wystąpili przeciwko sobie. Konflikt ten dał Polsce szansę na walkę o wolność i niezależność.
W sierpniu 1914 roku z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powstała tajna organizacja wojskowa. Przez pierwsze miesiące działała bezimiennie, 22 października 1914 roku przyjęła nazwę Polska Organizacja Wojskowa. Przez cały czas działalności POW uznawała zwierzchnictwo Piłsudskiego, który był jej pierwszym komendantem.
Początkowo obszarem działania POW było kontrolowane przez Cesarstwo Rosyjskie Królestwo Polskie. Dość szybko rozszerzono działalność na Ukrainę i Rosję. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 roku zasięg organizacji objął Galicję, a następnie Wielkopolskę. Politycznym zapleczem POW był Centralny Komitet Narodowy. Do połowy 1917 roku patronem organizacji były władze austro-węgierskie, które liczyły na jej potencjał dywersyjny i wywiadowczy, a także na możliwość zasilenia walczących po ich stronie Legionów członkami POW. Członkowie organizacji często wywodzili się z Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego – organizacji powołanych jeszcze przed wojną.
Aby przygotować kadry dla przyszłej armii, POW organizowała szkolenie wojskowe młodzieży. W pierwszych latach jej członkowie prowadzili działalność wywiadowczo-dywersyjną na tyłach wojsk rosyjskich. Według planów Piłsudskiego POW miała być kartą przetargową w rokowaniach z państwami centralnymi w sprawie odrodzenia Polski.
Kiedy w 1917 roku żołnierze Legionów Polski odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec, sytuacja POW uległa radykalnej zmianie. Józef Piłsudski został aresztowany, a wraz z nim wielu działaczy POW. Organizacja przeszła do konspiracji i zwróciła się także przeciw państwom centralnym, które po rewolucji lutowej w Rosji stały się największymi przeciwnikami Polaków na drodze do niepodległości. Nowym komendantem POW został Edward Rydz-Śmigły – najstarszy stopniem spośród pozostałych na wolności oficerów I Brygady.
U progu niepodległości członkowie POW brali udział w przejmowaniu władzy w Galicji oraz rozbrajaniu Niemców w Królestwie Polskim. Ostatni rozkaz Komendanta Głównego POW wydany w listopadzie 1918 roku rozwiązał organizację, jednak w większości przypadków jej członkowie nie zakończyli służby. Uczestniczyli oni w powstaniu wielkopolskim i powstaniach śląskich, wstępowali do odrodzonego Wojska Polskiego, aby wziąć udział w walkach o granice Polski. Polacy związani z POW, którzy pozostali na ziemiach opanowanych przez bolszewików byli prześladowani. Pod fałszywym zarzutem prowadzenia działalności POW na terenie ZSRR dziesiątki tysięcy Polaków zostało aresztowanych przez NKWD. Często byli poddawani torturom, w ramach tzw. sprawy POW rozstrzelano ponad sto tysięcy osób.
Pomnik Peowiaka w Warszawie
11 listopada 1933 roku w Warszawie został odsłonięty Pomnik Peowiaka (Pomnik Poległych Żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej). Stanął w miejscu, gdzie Józef Piłsudski w 1918 roku odbierał defiladę oddziałów POW – przed gmachem warszawskiej Zachęty. Był dziełem rzeźbiarza Edwarda Wittiga. W 1940 roku został usunięty przez Niemców. Po wojnie odnaleziono granitowy cokół pomnika, który zachował się w stosunkowo dobrym stanie. Rzeźbę zrekonstruowali rzeźbiarze Marek Moderau i Zbigniew Mikielewicz. Ponowne uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 10 listopada 1999 roku.
Pomnik Peowiaka przed 1939 i w 1940 roku.
