czwartek,
Operacja „Ostra Brama”
W dniach 7–15 lipca 1944 roku oddziały Armii Krajowej w ramach akcji „Burza” przeprowadziły operację wojskową mającą na celu samodzielne oswobodzenie Wilna. Po udanej akcji Polacy mieli wystąpić wobec Armii Czerwonej „w roli gospodarza terenu”.
Plan operacji powstał w marcu 1944 roku w sztabie Okręgu Wilno Armii Krajowej. Zakładano, że w obliczu zbliżającego się frontu, po rozpoczęciu akcji Niemcy opuszczą Wilno. Nie przewidywano poważniejszych walk o miasto, poza przełamaniem posterunków na skraju Wilna. Założenia okazały się błędne, z osobistego rozkazu Hitlera miasto przekształcono w ufortyfikowaną twierdzę z silnym garnizonem, liczącym około siedemnastu tysięcy żołnierzy.
Inicjatorem operacji „Ostra Brama” był podpułkownik Aleksander Krzyżanowski „Wilk” – Dowódca Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej. 2 lipca otrzymano sygnał radiowy z Londynu rozpoczynający akcję „Burza” w okręgach wileńskim i nowogrodzkim. Nazajutrz wydano rozkazy oddziałom AK. 4 lipca na podstawie uzyskanych przez wywiad danych o zbliżającym się ataku Niemcy ogłosili alarm w wileńskim garnizonie.
7 lipca 1944 roku o świcie „Wilk” uznał, że sowieckie oddziały są już dostatecznie blisko i wydał rozkaz do ataku. Nastąpiło to 24 godziny wcześniej, niż planowano, dlatego nie zdołano dokończyć koncentracji – w pierwszej fazie walk wzięło udział tylko około jednej trzeciej polskich oddziałów. Cztery tysiące żołnierzy AK zaatakowało najsilniej bronioną południowo-wschodnią stronę miasta. Polacy wspierani byli przez dwa działka przeciwpancerne oraz kilka moździerzy i granatników. Niemcy dysponowali artylerią, czołgami oraz wsparciem lotnictwa.
Partyzanci nacierali w kierunku miejscowości Lipówka, Hrybiszki, Góry i Kolonia Wileńska. W okolicach Lipówki zostali odrzuceni przez niemiecki kontratak. Na skraju Hrybiszek Polacy utknęli przed betonowymi schronami bojowymi. Po ciężkiej walce zdobyto Góry, jednak silny ostrzał nie pozwolił posuwać się dalej. W rejonie stacji Kolonia Wileńska operował niemiecki pociąg pancerny, który powstrzymał natarcie. Oddziały AK poniosły duże straty i znalazły się pod ostrzałem artylerii. Niemcy atakowali także z powietrza. Kilkuset żołnierzy AK w samym mieście opanowało dzielnicę Kalwaryjską.
Jeszcze 7 lipca około południa pod Wilno dotarła czołówka Armii Czerwonej. Podczas pierwszego kontaktu sowiecki dowódca Brygady Pancernej nakazał złożenie broni partyzanckiemu zgrupowaniu „Pohoreckiego”. Na innych odcinkach nawiązano współpracę z Sowietami i wspólnie atakowano miasto. Wieczorem główny ciężar walk przejęła Armia Czerwona. Wilno szturmowało sto tysięcy sowieckich żołnierzy i kilkaset czołgów wspieranych przez naloty lotnictwa. Po krwawych walkach 13 lipca sowieckie i polskie oddziały zdobyły miasto.
Interesy zdobywców Wilna były zupełnie sprzeczne. Polacy chcieli odzyskać jedno z miast Rzeczpospolitej, Sowieci planowali włączyć je do swojego państwa. Po zakończeniu walk dowództwo sowieckie nakazało żołnierzom AK opuścić miasto. Biało-czerwone flagi zostały zamienione na czerwone. Podpułkownik Krzyżanowski „Wilk” uzyskał sowiecką obietnicę dozbrojenia polskich oddziałów. Następnego dnia podczas kolejnego spotkania z sowieckim dowództwem został aresztowany. Podobny los spotkał wielu innych oficerów AK, delegata rządu na okręg wileński i pracowników delegatury.
Polskie oddziały ostrzeliwane przez sowieckie myśliwce przemieściły się w głąb puszczy. Tylko część żołnierzy zdołało uciec. Sowiecka obława schwytała około sześciu tysięcy Polaków. Większość z nich odmówiła wstąpienia do armii Berlinga i trafiła do batalionów roboczych Armii Czerwonej lub została wywieziona do obozu dla internowanych żołnierzy AK w Kałudze. Zmuszano ich do ciężkiej pracy, m.in. przy wyrębie lasów.
Na Zachodzie operacja „Ostra Brama” przeszła niezauważona. Była niezgodna z ustaleniami tzw. wielkiej trójki na konferencji w Teheranie i informacje o niej zostały objęte cenzurą.
