sobota,
NSZZ „Solidarność”
Czterdzieści lat temu powołano do życia ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na polskie tereny w latach 1944–1945, władzę w Polsce przejęli komuniści. Wprowadzenie „władzy ludowej” stało się możliwe dzięki brutalnym metodom polegającym m.in. na bezwzględnym niszczeniu opozycji politycznej, represjom wobec żołnierzy podziemia niepodległościowego, biciu i znęcaniu się nad zatrzymanymi, wysyłaniu niepokornych do obozów pracy w głąb ZSRR. Rodzimych komunistów wspierały w tym sowieckie oddziały stacjonujące w Polsce. Polska stała się zależna od ZSRR. Pewną liczbę obywateli ZSRR skierowano do pracy w polskich instytucjach i wojsku. Byli to tzw. popi – pełniący obowiązki Polaków.
Po śmierci Stalina nastąpiły lata niewielkiej „odwilży”, do kraju wracali przymusowi wysiedleńcy, z więzień wychodzili niesłusznie skazani. Warunki bytowe w zrujnowanym wojną kraju nadal były ciężkie. Inteligencja swoje niezadowolenie mogła wyrazić za pomocą pióra i słowa, robotnikom pozostawały strajki i demonstracje. Do pierwszego poważnego protestu doszło w 1956 roku w Poznaniu. Protestujący robotnicy zostali krwawo spacyfikowani przez wojsko i milicję. Wymuszone dostawy surowców i produktów do ZSRR stale osłabiały polską gospodarkę. Ogromne nakłady przeznaczano na zbrojenia i utrzymanie aparatu przemocy. Efektem tego były niskie płace i słabe warunki socjalne. W marcu 1968 roku doszło do wybuchu wystąpień studenckich, które były skierowane przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji. Komunistyczne władze wykorzystały to jako pretekst do przeprowadzenia zakrojonej na szeroką skalę akcji antysemickiej, a demonstracje zostały rozbite przez oddziały Milicji Obywatelskiej i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej. Tysiące obywateli narodowości żydowskiej pod przymusem opuściło kraj.
W grudniu 1970 roku po ogłoszeniu drastycznej podwyżki cen fala strajków i manifestacji przetoczyła się przez Wybrzeże. Ponownie do akcji wkroczyło wojsko i milicja. Podczas tłumienia zamieszek zginęło 41 osób. Grudniowe wydarzenia doprowadziły do zmiany u steru władzy. Na czele partii stanął Edward Gierek. Stawiał on na wzrost gospodarczy, jednak bazował na pożyczkach zaciąganych w Europie Zachodniej. W pierwszych latach jego rządów odczuwalny był wzrost gospodarczy, jednak w 1975 roku nastąpiło załamanie. Po raz kolejny okazało się, że socjalistyczna gospodarka wchłonie każdą ilość pieniędzy i nadal będzie niewydolna. W 1976 roku doszło do kolejnych brutalnie stłumionych wystąpień robotniczych. Do obrony represjonowanych robotników powołano Komitet Obrony Robotników. W 1978 roku papieżem został wybrany kardynał Karol Wojtyła. Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 roku wzywał do poszanowania podstawowych praw przynależnych każdemu człowiekowi. Spotkało się to z oddźwiękiem w społeczeństwie. W 1980 roku ceny towarów, które były ustalane centralnie przez rząd, poszybowały w górę. W lipcu w Polsce wybuchły strajki.
14 sierpnia 1980 roku rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Był to początek kolejnej fali protestów robotniczych na terenie całego kraju. W Gdańsku powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Ogłosił on listę 21 postulatów. Nie dotyczyły one tylko kwestii ekonomicznych i przez to były trudne do przyjęcia w całości przez partyjnych dygnitarzy. Jednym z postulatów była akceptacja przez władze niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych. Zasięg sierpniowych strajków był zbyt duży, aby można je było stłumić w ten sam sposób, jak wcześniej. Partia została zmuszona do negocjacji. Efektem rozmów było podpisanie porozumień sierpniowych. Władze PRL zgodziły się na postulaty strajkujących. Wydarzenia te stanowiły ważny krok na drodze ku transformacji ustrojowej. Najbardziej przełomowy element porozumień sierpniowych to zgoda władz PRL na utworzenie nowych, samorządnych związków zawodowych.
17 września 1980 roku w Gdańsku powołano ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Został on zarejestrowany przez sąd. Podczas sierpniowych strajków na murach stoczni pojawiały się napisy „Solidarność” i „solidarni”. Wydawano także „Strajkowy Biuletyn Informacyjny »Solidarność«”. Na pomysł wykorzystania hasła jako nazwy związku wpadł Karol Modzelewski. Autorem charakterystycznego logo był student gdańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych Jerzy Janiszewski. 16 grudnia 1980 roku realizując kolejny postulat, w Gdańsku odsłonięto Pomnik Poległych Stoczniowców. Na początku 1981 roku delegacja „Solidarności” spotkała się z papieżem Janem Pawłem II. W marcu w Bydgoszczy funkcjonariusze ZOMO dotkliwie pobili trzech działaczy związkowych. W efekcie 27 marca „Solidarność” zorganizowała ostrzegawczy strajk generalny. W dniach 5–10 września oraz 26 września – 7 października miał miejsce I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. Przewodniczącym Związku został wybrany Lech Wałęsa.
„Solidarność” stała się masowym ruchem o charakterze społeczno-niepodległościowym liczącym dziesięć milionów członków. Powstawały organizacje satelickie, np. NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Komuniści tracili władzę nad życiem społecznym w kraju. Przez wiele miesięcy partyjni przywódcy z Warszawy byli poddani presji władz ZSRR, które domagały się przywrócenia w Polsce komunistycznego porządku. 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny. „Solidarność” została zdelegalizowana, a jej przywódców internowano. Oddziały ZOMO otrzymały rozkaz pacyfikacji strajkujących zakładów pracy. Były ofiary śmiertelne.
22 kwietnia 1982 roku powołano Tymczasową Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność”, która rozpoczęła działalność w podziemiu. Jej działacze byli ścigani przez Służbę Bezpieczeństwa. Zdelegalizowany związek 1 maja 1982 roku zorganizował pochody robotnicze. Podczas protestów zorganizowanych w dzień zakazanego przez komunistów święta Konstytucji 3 Maja doszło do utarczek z ZOMO. W Gdańsku powołano Regionalną Komisję Koordynacyjną NSZZ „S”, na Śląsku powstała podziemna organizacja pod nazwą Solidarność Walcząca. Podobnie jak w latach hitlerowskiej okupacji na murach malowano hasła, drukowano potajemnie ulotki. W kolejnych miesiącach dochodziło do licznych demonstracji, na które reagowały komunistyczne służby, prowadząc obławy na związkowe podziemie i represjonując działaczy. Majątek „Solidarności” przejęły powiązane z PZPR związki zawodowe OPZZ. W sylwestrową noc 1982 roku zawieszono stan wojenny. Został on zniesiony kilka miesięcy później, 22 lipca 1983. Podziemie związkowe działało nadal. W 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, jednak władze PRL odmówiły mu wydania paszportu i na uroczystość w Oslo pojechała jego żona. Jesienią 1984 roku funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zamordowali księdza Jerzego Popiełuszkę. Jego pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną.
W okresie polskiego stanu wojennego i później w ZSRR zaszły duże zmiany. Zmarł partyjny przywódca Leonid Breżniew. Śmierć dotknęła także jego następców, Jurija Andropowa i Konstantina Czernienkę. Władzę przejął przedstawiciel młodego pokolenia działaczy partyjnych Michaił Gorbaczow. Rozpoczęła się tzw. pieriestrojka. Reformy w ZSRR zostały wymuszone przez kryzys ekonomiczny. Zmiany polityki wewnętrznej objęły także zależne państwa. Latem 1986 roku w Polsce ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych. 30 września Lech Wałęsa powołał jawną strukturę – Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”. Jesienią powstała Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność”. Członkowie bardziej radykalnych ugrupowań nadal działali w podziemiu i byli ścigani przez Służbę Bezpieczeństwa. Wiosną 1988 roku wybuchły strajki, jednak miały one stosunkowo niewielki zasięg.
W sierpniu 1988 roku minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak jako reprezentant PZPR wyraził gotowość do podjęcia rozmów z opozycją. 31 sierpnia spotkał się z Lechem Wałęsą, a następnie odbyło się wiele kolejnych rozmów między opozycją a przedstawicielami władzy. Po przygotowaniu właściwego gruntu w dniach od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku odbyły się obrady Okrągłego Stołu. Ich efektem były m.in. zmiana ordynacji wyborczej, przywrócenie Senatu oraz decyzja o przeprowadzeniu nowych wyborów parlamentarnych. Wybory do Sejmu nie były całkowicie wolne, ustalono, że 65% mandatów przypadnie dotychczasowym prorządowym partiom, pozostałe 35% objąć mieli wyłącznie kandydaci bezpartyjni. W przypadku Senatu wybory miały być całkowicie wolne. W kwietniu ponownie zarejestrowano „Solidarność” oraz „Solidarność” Rolników Indywidualnych. Powstał Komitet Obywatelski „Solidarność”, który miał zająć się prowadzeniem kampanii wyborczej.
4 czerwca 1989 roku odbyła się pierwsza tura wyborów, w której zdecydowane zwycięstwo odniosła opozycja solidarnościowa. 160 na 161 mandatów poselskich zarezerwowanych dla kandydatów bezpartyjnych zdobyli przedstawiciele Komitetu Obywatelskiego. Podobny sukces „Solidarność” odniosła również w przypadku wyborów do Senatu. Frekwencja wyborcza wyniosła 62%. Prawdopodobnie wielu obywateli nie wierzyło, że wybory coś zmienią. Wyniki wyborów były zaskakujące dla obu stron, a jednocześnie stanowiły spektakularną porażkę przedstawicieli władzy. Spośród kandydatów do mandatów przeznaczonych dla ugrupowań koalicyjnych tylko trzy osoby uzyskały wymagany próg 50% głosów. Strona rządowa nie zdobyła żadnego mandatu w Senacie. Obie strony zgodziły się na bezprawną zmianę ordynacji wyborczej w trakcie wyborów, aby umożliwić wybór kandydatów PZPR. W drugiej turze wyborów 18 czerwca 1989 roku „Solidarność” zdobyła ostatni brakujący mandat poselski i osiągnęła 100% możliwych do obsadzenia według wcześniejszych ustaleń miejsc w sejmie kontraktowym. Na osiem miejsc w Senacie zdobyła siedem. Kolejnym upokorzeniem dla koalicji PZPR była frekwencja, która wyniosła 25%, społeczeństwo po wybraniu większości kandydatów Komitetu Obywatelskiego utraciło zainteresowanie wyborami.
Końcem długiej drogi była wolna Polska. Taki finał przewyższył wszelkie oczekiwania i nadzieje. „Solidarność” działa do dziś, jednak przez lata w organizacji zaszło wiele zmian. Zmieniły się także nurtujące Polaków problemy. Nazwa „Solidarność” na stałe trafiła do historii Polski dzięki wydarzeniom z lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku.
