sobota,
Józef Haller
Józef Haller von Hallenburg urodził się 13 sierpnia 1873 w Jurczycach pod Krakowem, w historii zapisał się m.in. jako twórca Błękitnej Armii oraz dzięki zaślubinom Polski z morzem. Był synem uczestnika powstania styczniowego Henryka Hallera von Hallenburg. Jego przodkiem był właściciel pierwszej oficyny wydawniczej w Polsce Jan Haller.
Od 1882 roku rodzina Hallerów zamieszkała we Lwowie. W tym mieście Józef ukończył gimnazjum. Kolejnym etapem edukacji była wojskowa Niższa Szkoła Realna w Koszycach. Ukończył studia w prestiżowej Wyższej Szkole Realnej w Hranicach oraz na wydziale artylerii Akademii Technicznej w Wiedniu. Służył w jednostkach artylerii Armii Austro-Węgier. Około roku 1910 w nieznanych w bliżej nieznanych okolicznościach odszedł ze służby.
„Osiągnąwszy stopień kapitana, nie mogąc się niczego więcej w artylerii austriackiej nauczyć, opuszczam ją by w inny sposób służyć krajowi, aż do chwili, w której Ojczyzna mnie będzie potrzebowała”
–– Józef Haller.
Od 1911 roku aktywnie działał w ruchu skautowym i Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. Jako instruktor Sokoła organizował tajne kursy wojskowe dla młodzieży polskiej. Był współautorem wzorów oznak i terminów harcerskich, z których wiele obowiązuje do dzisiaj. Po wybuchu pierwszej wojny światowej na bazie członków polskich paramilitarnych organizacji patriotycznych sformował we Lwowie Legion Wschodni. Po odmowie przysięgi na wierność cesarzowi jednostka uległa rozwiązaniu, a wielu jej członków przeszło do Legionów Polskich. Józef Haller objął stanowisko dowódcy 3. Pułku Legionów, z którym brał udział w walkach w Karpatach Wschodnich. Na początku 1915 roku w stopniu pułkownika został oficerem dyspozycyjnym w 2 Brygadzie Legionów Polskich. Od lata 1916 roku dowodził tą jednostką. Rok później po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym.
9 lutego 1918 roku w Brześciu Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry (a także ich sojusznicy) oraz Ukraińska Republika Ludowa podpisały traktat, na mocy którego miano odstąpić Ukrainie Chełmszczyznę i część Podlasia. Wywołało to wzburzenie wśród polskiej opinii publicznej – organizowano manifestacje, urzędnicy rezygnowali ze stanowisk, przeprowadzano strajki urzędnicze, zwracano ordery austro-węgierskie. Nastroje dodatkowo podsycał fakt, że do rokowań nie dopuszczono delegacji Królestwa Polskiego. W nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku Haller z podległymi mu oddziałami polskimi przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z polskimi formacjami w Rosji.
Latem 1918 roku, już jako generał, Józef Haller udał się do Francji, gdzie natychmiast został członkiem Komitetu Narodowego Polskiego. W październiku 1918 roku zastąpił francuskiego oficera na stanowisku dowódcy formowanej we Francji od 1917 roku armii polskiej, zwanej później jako Błękitna Armia lub Armia Hallera. Początkowo żołnierze formacji wywodzili się głównie spośród Polaków ze Stanów Zjednoczonych oraz emigrantów z Kanady i Francji. Później dołączyli do nich Polacy z przebywających we Francji oddziałów rosyjskich. Ochotnicy przybywali także z Brazylii, Argentyny, Wielkiej Brytanii. Akcję werbunkową prowadzono także wśród polskich jeńców z armii niemieckiej i austriackiej. Z powodu jasnoniebieskiego koloru mundurów polskie formacje nazywano Błękitną Armią. Zakończenie działań wojennych sprzyjało rozwojowi Armii Hallera, dołączali polscy ochotnicy z innych armii państw biorących udział w konflikcie. Z demobilizowanych jednostek francuskich pozyskano duże ilości sprzętu i uzbrojenia.
Od kwietnia do czerwca 1919 roku Błękitna Armia została przerzucona do Polski. Oddziały Hallera liczyły wtedy prawie 70 tysięcy żołnierzy i były najlepiej wyszkoloną i wyposażoną częścią powstającego Wojska Polskiego. Część sprzętu przekazano innym polskim jednostkom. Już w maju 1919 roku oddziały Błękitnej Armii wzięły udział w zakończonej sukcesem ofensywie przeciw Ukraińcom w Galicji i na Wołyniu. Część Armii Hallera wzięła udział w walkach z bolszewikami, m.in. w zdobyciu Mińska. W czerwcu 1919 roku krótko przed podpisaniem Traktatu Wersalskiego, wobec napiętych stosunków z Niemcami oddziały Błękitnej Armii na czele z generałem Hallerem zostały przeniesione na granicę niemiecką.
Na mocy Traktatu Wersalskiego Polska odzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego. Polacy nie byli pewni czy Niemcy będą respektować jego postanowienia, dlatego w październiku 1919 roku utworzono Front Pomorski pod dowództwem generała Józefa Hallera. Polskie wojska zajmowały kolejne miejscowości, pierwszym miastem był Toruń odzyskany 18 stycznia 1920. Podczas obejmowania odzyskanych terenów zdarzały się próby stawiania zbrojnego oporu, jednak nie odnotowano większych zakłóceń. Proces ten zakończył się 11 lutego, kiedy ostatni niemieccy żołnierze opuścili Gdańsk. 10 lutego w Pucku odbyły się symboliczne zaślubiny Polski z Bałtykiem. Kilka godzin przed tym wydarzeniem Józef Haller podczas spotkania w Gdańsku, otrzymał od miejscowych Polaków dwa pierścienie. Podczas ceremonii generał wjechał konno do morza i wrzucił w fale jeden z nich.
W 1920 roku Haller objął stanowisko Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej. Podczas Bitwy Warszawskiej dowodził Frontem Północnym. Od jesieni 1920 roku służył poza służbą liniową, m.in. jako Generalny Inspektor Artylerii. Przez kilka lat przewodniczył Związkowi Harcerstwa Polskiego. W 1926 roku potępił przewrót majowy i w efekcie już w lipcu tego roku został przeniesiony w stan spoczynku. Po wybuchu drugiej wojny światowej przedostał się do Francji. W listopadzie 1939 roku jako minister bez teki wszedł w skład rządu generała Władysława Sikorskiego. Po upadku Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii. W latach 1940-1943 był Ministrem Oświaty w Polskim Rządzie na Uchodźstwie. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Zmarł 4 czerwca 1960 roku w Londynie.
