wtorek,
Jerzy Różycki
„Brytyjczycy byli samolubni. Chcieli zatrzymać dla siebie całą chwałę z osiągnięcia, jakim było rozszyfrowanie Enigmy i skrócenie wojny. Prawdą jest, że próbowali złamać kody, ale nie byli w stanie tego zrobić. Francuzom też się nie udało. Dopiero Polacy rozwiązali problem i zrekonstruowali Enigmę. Brytyjczycy przejęli tę maszynę i znacznie udoskonalili system, ale to Polacy dokonali przełomu”
–– David Kahn, „Enigma: Jak Polacy złamali nazistowskie szyfry”.
Jerzy Różycki był członkiem zespołu, który złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
Wczesne życie i edukacja
Polski matematyk urodził się 24 lipca 1909 roku na Wołyniu. W 1918 roku wraz z rodzicami i rodzeństwem w ucieczce przed rewolucją oganiającą tereny byłego Imperium Rosyjskiego przyjechał do odrodzonej Polski. Od młodości wykazywał zdolności matematyczne. Maturę zdał w Gimnazjum Koedukacyjnym Towarzystwa Szkoły Średniej w Wyszkowie nad Bugiem.
Od 1926 roku studiował matematykę na Uniwersytecie Poznańskim, szybko wyróżnił się tam jako utalentowany matematyk. Trzy lata później na zlecenie Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Instytucie Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego prowadzono kurs kryptologii. Wyróżniających kursantów miano dołączyć do zespołu kryptologów pracujących w warszawskim Biurze Szyfrów Sztabu Głównego. Po kursie w poznańskiej filii tej komórki zatrudniono Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego. To oni wnieśli największy wkład w opracowanie metody złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej o nazwie Enigma.
Prace nad złamaniem Enigmy
W 1932 roku polski wywiad postawił sobie za cel złamanie kod Enigmy, maszyny szyfrującej używanej przez Wehrmacht i inne niemieckie siły zbrojne. Trzech poznańskich studentów podjęło intensywną pracę, tworząc kolejne metody matematyczne służące do łamania niemieckich szyfrów. Niemcy stale usprawniali i modyfikowali konstrukcję maszyny, dlatego polscy kryptolodzy musieli systematycznie pracować nad swoimi metodami. Aby utajnić działalność komórki, kryptologów przeniesiono do specjalnego ośrodka w podwarszawskiej miejscowości Pyry.
Na przełomie 1932 i 1933 roku złamali kod maszyny uznawanej przez Niemców za cud techniki. Dzięki systematycznej pracy i sporej inwencji członków zespołu od stycznia 1933 roku Biuro Szyfrów czytało niemal wszystkie niemieckie kodowane depesze. Enigma była udoskonalana, jednak polscy matematycy wciąż rozszyfrowywali niemiecką korespondencję.
Największy wkład Różyckiego to opracowanie tzw. metody zegara pozwalającej określić wybór i ustawienie wirnika w maszynie Enigma. Zauważył on, że w określonych warunkach można przewidzieć pozycję jednego wirnika, obserwując powtarzające się wzorce w szyfrowanych wiadomościach. Ta technika była szczególnie skuteczna, gdy znane były pewne części tekstu jawnego. Różycki bazował na własnościach lingwistycznych języka niemieckiego i statystyce.
W lipcu 1939 roku przekazano po jednym egzemplarzu polskiej repliki Enigmy wraz z dokumentacją agencjom wywiadu Wielkiej Brytanii i Francji.
Druga wojna światowa i śmierć
Po wybuchu drugiej wojny światowej ośrodek w Pyrach został ewakuowany. Polscy kryptolodzy trafili do Francji. Po upadku Francji znalazł się nieokupowanej części tego kraju, gdzie nadal pracował jako kryptolog. 9 stycznia 1942 roku na Morzu Śródziemnym zatonął statek, którym Różycki wracał z ośrodka dekryptażu „Kadyks” w Algierze. Jerzy Różycki zginął w wieku 32 lat.
Rodzina
Latem 1938 roku Jerzy Różycki ożenił się z Marią Barbarą Majką, niespełna rok później na świat przyszedł ich syn Janusz. Ostatni raz widział się z rodziną we wrześniu 1939 roku. Jego syn Janusz Różycki z powodzeniem uprawiał szermierkę, m.in. dwukrotnie startował w igrzyskach olimpijskich. Na olimpiadzie w 1960 roku dotarł do półfinału rywalizacji indywidualnej, na igrzyskach w 1964 roku w Tokio zdobył srebrny medal w turnieju drużynowym. Startując drużynowo, był wicemistrzem świata (1963) oraz dwukrotnym brązowym medalistą (1961,1962).
Wkład Polaków w złamanie Enigmy
Szacuje się, że złamanie kodu Enigmy przyspieszyło koniec drugiej wojny światowej o 3 lata i ocaliło życie 30 milionów ludzi, polska kryptologia odegrała w tym istotną rolę. Polacy stworzyli podstawowe metody pozwalające łamać niemieckie szyfry, które zostały później rozwinięte przez Brytyjczyków, jednak Anglicy przez wiele lat starali się przywłaszczyć sobie wszystkie osiągnięcia związane ze złamaniem Enigmy.
W 2014 roku Różycki, Rejewski i Zygalski zostali pośmiertnie uhonorowani prestiżową nagrodą IEEE Milestone Award przyznaną przez Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników, największą organizację zawodową o charakterze globalnym.
