czwartek,
Historia złotego
14 kwietnia 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski wydał rozporządzenie o zmianie ustroju pieniężnego, na którego mocy złoty miał zastąpić markę polską.
W czternastym i piętnastym wieku złotym nazywano złote dukaty zagraniczne z obiegiem w Polsce. Przez dłuższy czas złoty był wyłącznie jednostką obrachunkową. W 1633 roku złoty pod postacią tymfa pojawił się po raz pierwszy jako moneta. Nominał tynfa szacowany był na trzydzieści groszy, jednak srebro użyte do produkcji miało wartość nieprzekraczającą kilkunastu groszy. Emisja srebrnych monet niepełnowartościowych była koniecznością wymuszoną trudnościami skarbu królewskiego po licznych wojnach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Moneta była bita w dużych ilościach i bardzo niedbale, z częstymi błędami. Nazwa tynf pochodzi od nazwiska dzierżawcy mennic koronnych Andrzeja Tymfa. Mincerz ten dopuścił się znacznych nadużyć i musiał uciekać z Polski. Produkcję tynfa zakończono w 1666 roku. Upadek gospodarczy Rzeczypospolitej w ówczesnych czasach upamiętniony został powiedzeniem „dobry żart tynfa wart”.
Ostatni król Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisław August Poniatowski wprowadził reformę monetarną, na której mocy złoty stał się jednostką zasadniczą o kursie wynoszącym trzydzieści groszy. Stosunek ten utrzymał się w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Mennica warszawska do 1841 roku biła monety złotowe.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, młode państwo musiało od zera stworzyć nowy system monetarny. Było to niemożliwe do wykonania w zniszczonym wojną kraju. Początkowo w obiegu były marka niemiecka, korona austriacka i marka polska. 15 stycznia 1920 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił marki polskie prawnym środkiem płatniczym na terenie całej Polski. Już 28 lutego 1919 roku zdecydowano o wprowadzeniu w przyszłości złotego, jednak sprawa została odłożona w czasie ze względu na toczące się walki o granice Rzeczypospolitej. Aby pokryć deficyt, zwiększano emisję pieniądza i marka polska podlegała inflacji.
29 kwietnia 1924 roku w wyniku reformy pieniężnej przeprowadzonej przez ministra finansów Władysława Grabskiego markę polską zastąpił złoty. Przyjęcie nazwy „złoty” dla nowej waluty nie było sprawą oczywistą, jako alternatywy proponowano „lech”, „pol”, „piast", „sarmat", „kościuszko". Ostatecznie odwołano się do historycznej jednostki monetarnej Królestwa Polskiego. Emitentem złotego był Bank Polski założony 15 kwietnia 1924 roku na mocy ustawy o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Nowa waluta została oparta na parytecie złota. Stosunek wymiany marki polskiej na złotego Grabski ustanowił na 1 800 000:1. Wymiana pieniędzy możliwa była do 31 maja 1925 roku.
Podczas drugiej wojny światowej Niemcy wprowadzili do obiegu na terytorium Generalnego Gubernatorstwa nowy pieniądz, jednak zachowali starą nazwą. Emitentem okupacyjnych złotych był Bank Emisyjny w Polsce (Emissionsbank in Polen) z siedzibą w Krakowie, niemiecka instytucja powołana 15 grudnia 1939 roku. Obok Polskiego Czerwonego Krzyża była to jedyna na terenach okupowanych instytucja, w której nazwie Niemcy popuścili słowo „Polska”. Prezesem banku został przedwojenny wiceprezes Banku Polskiego Feliks Młynarski. Uzyskał on potajemnie zgodę Rządu RP na uchodźstwie. W 1940 roku banknoty złotowe zostały wymienione na banknoty okupacyjne. Obowiązywały limity wymiany ustanowione odrębnie dla Niemców, Polaków i Żydów. Na terenach przyłączonych do Rzeszy w obiegu była Reichsmarka, a na zajętych przez ZSRR rubel.
1 marca 1940 roku nastąpiła pierwsza emisja okupacyjnego pieniądza o nominałach 1, 2, 5, 10, 20, 100 i 500 zł. Potocznie do banknotów przylgnęły nazwy „złote krakowskie” lub „młynarki” (od nazwiska Feliksa Młynarskiego). Okupacyjne banknoty miały napisy po polsku, ale nie umieszczano na nich żadnych polskich symboli narodowych. Polskie podziemie utworzyło specjalną komórkę pod nazwą Podziemna Wytwórnia Banknotów (PWB), która zajmowała się produkcją różnego rodzaju dokumentów. PWB we współpracy z pracownikami Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych i fabryki papieru w Mirkowie wyprodukowała niezależnie od władz okupacyjnych dwadzieścia milionów złotych. „Podziemne” banknoty powstawały na oryginalnych maszynach i papierze, nie różniły się od oficjalnych emisji. Pod koniec 1942 roku władze Polskiego Państwa Podziemnego nakazało zaprzestać tej działalności. Obawiano się wykrycia polskiej siatki przez gestapo, a większe znaczenie przykładano do fałszowania kartek żywnościowych, dokumentów tożsamości, legitymacji niemieckich służb itp.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej i przejęciu władzy w Polsce przez komunistów polskie banknoty zaprojektowali radzieccy graficy. Prawo emitowania pieniądza otrzymał powołany w 1945 roku Narodowy Bank Polski. 30 października 1950 roku w Polsce dokonano słynnej reformy walutowej. Zamiar wymiany pieniędzy był trzymany w ścisłej tajemnicy prawie do ostatniej chwili. Informacje o zmianach pojawiły się w sobotę wieczorem 28 października 1950 roku, nowy złoty wchodził do obiegu dwa dni później.
Potrzebę reformy uzasadniano chęcią pozbawienia pieniędzy kapitalistów, prywaciarzy i spekulantów. Zastosowano dwie metody przeliczania przy wymianie. Pieniądze zdeponowane w banku wymieniono na zasadzie 100 starych złotych na 3 nowe złote, gotówkę w stosunku 100 starych na 1 nowy. W ten prosty sposób komuniści ograbili posiadaczy gotówki. W 1950 roku nie było kart bankomatowych ani zwyczaju przelewania wynagrodzeń na konta bankowe, dlatego dotyczyło to właściwie wszystkich obywateli. Żeby oszczędzający w banku nie byli za bogaci, wprowadzono limit wymiany do 100 tysięcy starych złotych.
Komunistyczna władza mogła być z siebie zadowolona, unieważniono około 60% obiegu pieniężnego. Mówiąc wprost – udało się ukraść obywatelom 2/3 pieniędzy. Według współczesnych szacunków była to równowartość 7 miliardów dolarów. Jako mały bonus jednocześnie wprowadzono ustawę o zakazie posiadania walut obcych, monet złotych, złota i platyny. Za posiadanie dolarów groziło piętnaście lat więzienia, za obrót kara śmierci. 7 miliardów dolarów to za mało, żeby budować socjalizm, już rok później zaszła potrzeba drukowania nowych pieniędzy. Wspomnienie „złodziejskiej reformy” i obawy przed kolejnymi wymianami pieniądza przetrwały do końca PRL. W 1975 roku przeprowadzono wymianę banknotów, w której trakcie widoczne na pieniądzach podobizny ludzi pracy zamieniono na wielkich Polaków. Na banknotach umieszczono Karola Świerczewskiego (50 zł), Ludwika Waryńskiego (100 zł), Jarosława Dąbrowskiego (200 zł), Tadeusza Kościuszkę (500 zł), Mikołaja Kopernika (1000 zł), Mieszka I w parze z Bolesławem Chrobrym (2000 zł). W następnych latach pojawiły się nowe nominały z podobiznami Józefa Bema (10 zł), Romualda Traugutta (20 zł), Fryderyka Chopina (5000 zł), Stanisława Wyspiańskiego (10 000 zł).
W okresie przemiany ustrojowej na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w Polsce panowała hiperinflacja. Świadczą o tym kolejne emitowane nominały, na których umieszczono Marię Skłodowską Curie (20 000 zł), Stanisława Staszica (50 000 zł), Stanisława Moniuszkę (100 000 zł), godło PRL (200 000 zł), Henryka Sienkiewicza (500 000 zł), Władysława Reymonta (milion zł), Ignacego Jana Paderewskiego (dwa miliony złotych). W planach była emisja banknotu z Józefem Piłsudskim o nominale pięciu milionów złotych, jednak zaniechano druku wobec podjętej decyzji o denominacji złotego. 1 stycznia 1995 roku dokonano denominacji złotego „o cztery zera”. Pieniądze wymieniano w stosunku 10 000 PLZ = 1 PLN. Od 1 stycznia 1997 do 31 grudnia 2010 roku wymiany można było dokonać wyłącznie w wyznaczonych bankach.
Na nowych banknotach znaleźli się władcy Polski: Mieszko I (10 zł), Bolesław Chrobry (20 zł), Kazimierz Wielki (50 zł), Władysław Jagiełło (100 zł) i Zygmunt I Stary (200 zł). W niezmienionej szacie graficznej pozostają one w obiegu do dziś. W 2013 roku Narodowy Bank Polski wprowadził ich nowe wersje ulepszone pod względem zabezpieczeń. 10 lutego 2017 roku do obiegu wprowadzono banknot o nominale 500 zł z wizerunkiem Jana III Sobieskiego.
