poniedziałek, 2022-09-19

Broń pancerna w II Rzeczypospolitej

Pierwsze czołgi w polskich oddziałach pojawiły się w Armii Polskiej generała Hallera we Francji. Na początku 1919 roku w ramach tej jednostki sformowano 1. Pułk Czołgów, który otrzymał od Francuzów 120 czołgów Renault FT-17. Dzięki temu Polska stała się ówcześnie prawdopodobnie czwartą potęgą pancerną świata. Latem 1919 roku 1. Pułk Czołgów razem ze sprzętem drogą kolejową został przetransportowany do Polski. Francuskie czołgi brały udział w walkach o granice Rzeczypospolitej.

W tym okresie w polskich szeregach pojawiło się także kilka improwizowanych wozów pancernych. Przykłady to „Tank Piłsudskiego” i „Kresowiec” zbudowane we Lwowie. Podczas powstania wielkopolskiego Polacy zdobyli wozy pancerne, które natychmiast wykorzystali do walk. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej zdobyto około dwudziestu wozów pancernych Putiłow-Austin. Służyły one w polskiej armii do 1930 roku.

Kiedy bolszewicy podchodzili pod Warszawę, pracownik Sekcji Samochodowej Ministerstwa Spraw Wojskowych inżynier Tadeusz Tański z własnej inicjatywy na podstawie podwozia popularnego w tamtych latach samochodu Ford T zaprojektował pojazd pancerny. Nazwał go Ford FT-B. Był to pierwszy powtarzalnie produkowany polski samochód pancerny, powstało kilkanaście sztuk. Wycofano je z użytku dopiero na początku lat trzydziestych.

Podczas III powstania śląskiego sformowana z marynarzy kompania wykorzystywała improwizowany samochód pancerny nazwany jako „Korfanty”. Jego budowniczymi byli inżynier Wożniak i porucznik Robert Oszek. Powstał on w ciągu trzech dni na bazie zdobycznego samochodu ciężarowego. Okazał się bardzo skuteczną bronią, wykorzystano go m.in. w walkach w rejonie Góry Św. Anny.

Istotnym elementem składzie polskich wojsk pancernych były pociągi pancerne. Pierwszy pociąg pancerny na ziemiach polskich pojawił się podczas powstania styczniowego. Był to „zwykły” pociąg wzmocniony podkładami kolejowymi z wyciętymi otworami strzelniczymi. Ostatecznie jednostka była wykorzystana jedynie jako środek transportu. Z pociągów pancernych korzystały polskie formacje wojskowe na Wschodzie.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przejęto niektóre pociągi pancerne używane przez zaborców. Przykładem może być austro-węgierski pociąg pancerny zdobyty na stacji kolejowej Prokocim koło Krakowa, na którego bazie powstały dwie jednostki, „Piłsudczyk” i „Śmiały”. Służyły one w Wojsku Polskim jeszcze podczas kampanii wrześniowej.

W czasie wojen o granice Polacy opancerzali liczne lokomotywy i wagony, a następnie wykorzystywali je w walce. Powstała oficjalna nazwa „improwizowany pociąg pancerny”. Przyjmuje się, że w latach 1918–1920 powstało około 90 improwizowanych pociągów pancernych. Nie jest możliwe ustalenie dokładnej liczby, ponieważ składy często łączono lub rozdzielano. Część improwizowanych jednostek szybko utracono. Pociągi pancerne pojawiły się także podczas III powstania śląskiego. Powstańcy dysponowali szesnastoma pociągami pancernymi.

W 1921 roku polskie dowództwo uporządkowało kwestię posiadanych pociągów pancernych. Jednostki uznane za bezużyteczne lub niepotrzebne zlikwidowano. Ujednolicono uzbrojenie. W służbie pozostało dwanaście pociągów: „Piłsudczyk”, „Śmigły”, „Pierwszy Marszałek”, „Groźny”, „Danuta”, „Zagończyk”, „Paderewski”, „Śmierć”, „Poznańczyk”, „Bartosz Głowacki”, „Stefan Czarniecki”, „Generał Sosnkowski”.

W okresie międzywojennym próbowano modernizować i rozwijać siły pancerne, jednak w realiach młodego państwa zniszczonego wojnami brakowało środków pieniężnych do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb obronnych. Nowoczesna broń pancerna oznaczała ogromne wydatki i często decydowano się jej kosztem na zakup „tradycyjnego” wyposażenia jednostek wojskowych. W efekcie, w momencie wybuchu drugiej wojny światowej armia polska posiadała jeszcze na stanie m.in. stare czołgi Renault FT-17 przywiezione przez Armię Hallera w 1919 roku.

W latach dwudziestych zakupiono francuskie samochody pancerne „Citroen-Kegresse” oraz „Peugeot 1918”. Było to około stu pojazdów. Kolejnym zakupem, zrealizowanym w 1929 roku, było dziesięć brytyjskich tankietek Vickers Carden Loyd Mark VI. Posłużyły one do opracowania własne wersji pojazdu, tankietki TK-3. W 1934 roku w Polsce ruszyła seryjna produkcja zmodyfikowane wersji TK-3, jaką był TKS. Podstawową bronią polskich sił pancernych podczas wojny obronnej 1939 był także lekki czołg 7TP opracowany na podstawie brytyjskiego czołgu Vickers E. Tankietki TKS i czołgi 7TP występowały w kilku wersjach. Powstało wiele prototypów innych pojazdów pancernych, jednak do wybuchu wojny nie uruchomiono ich produkcji. W 1939 roku Polska miała 987 pojazdów pancernych i zajmowała siódme miejsce w rankingu potęg pancernych świata. Pierwsze dwa miejsca zajmowały ZSRR i Niemcy, które posiadały odpowiednio dziesięć tysięcy oraz trzy i pół tysiąca wozów bojowych.

W 1935 roku formacje czołgów, samochodów pancernych i pociągów pancernych połączono, tworząc nowy rodzaj wojsk nazwany jako bronie pancerne. Utworzono także Dowództwo Broni Pancernych. Wiosną 1937 roku rozpoczęto proces przekształcania oddziałów kawalerii w jednostki zmotoryzowane. Wyposażano je w motocykle, działa, tankietki i czołgi. Sztandarowym przykładem jest tu 10. Brygada Kawalerii.

W 1939 roku w polskich jednostkach znajdowało się 313 czołgów lekkich, których znaczną część stanowiły mocno przestarzałe Renault FT-17 w liczbie 102 sztuk. Najwięcej wśród nich było produkowanych w kraju czołgów 7TP (132). W Wojsku Polskim znalazło się także po kilkadziesiąt sztuk brytyjskich czołgów Vickers-E oraz francuskich Renault R-35. Rolę czołgów rozpoznawczych odegrały 574 tankietki TK-3 i TKS. Dodatkowo Polacy mieli około stu samochodów pancernych. Wiele pojazdów było w kiepskim stanie technicznym. W kampanii wrześniowej brało udział jedenaście polskich pociągów pancernych. Obrońcy Wybrzeża wykorzystali trzy improwizowane pociągi pancerne. Podobne dwie jednostki broniły Warszawy.