sobota,
Bitwa Warszawska
„Przed dwustu laty Polska pod murami Wiednia uratowała świat chrześcijański od niebezpieczeństwa tureckiego; nad Wisłą i nad Niemnem szlachetny ten naród oddał ponownie światu cywilizowanemu usługę, którą nie dość oceniono”
–– francuski generał Louis Faury, 1928.
W dniach 13–25 sierpnia 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej rozegrała się Bitwa Warszawska nazywana „Cudem nad Wisłą”. Tego drugiego określenia po raz pierwszy na szerokim forum użył Wincenty Witos, jednak jego twórcą był Stanisław Stroński, który nawiązał do dramatycznego położenia Francji we wrześniu 1914 roku i „cudu nad Marną”. Wbrew nazwie „Bitwa Warszawska” w 1920 roku na polską stolicę nie spadł żaden pocisk, a walki toczyły się na znacznie większym obszarze. Bitwa na przedpolach Warszawy w 1920 roku jest uważana za jedną z przełomowych bitew w historii świata.
Latem 1920 roku trwała bolszewicka ofensywa, a sytuacja polskich wojsk była krytyczna. Polacy rozegrali Bitwę Warszawską zgodnie z planem opracowanym przez Szefa Sztabu Generalnego generała Tadeusza Rozwadowskiego. Rozwadowski przyczynił się do wprowadzenia trafnych zmian personalnych oraz przegrupowania wojsk polskich, które znajdowały się w bezwładnym odwrocie. Pozwoliło to Polakom przygotować i wyprowadzić kontrofensywę, która zmusiła bolszewików do odwrotu. Niesamowita wiara w zwycięstwo, którą wniósł Rozwadowski, udzieliła się innym polskim dowódcom.
Jako doświadczony w bojach dowódca postawił na wojnę manewrową wymagającą sporej mobilności oddziałów. Tym samym odrzucił sugestie ekspertów przysłanych z Zachodu. Piątego sierpnia na naradzie sztabowej przedstawił dwie propozycje miejsca koncentracji, z którego miało ruszyć przeciwuderzenie. Osobiście rekomendował wariant, w którym polski atak nastąpiłby znad Wieprza. To rozwiązanie zaakceptował Piłsudski. Termin rozpoczęcia kontrofensywy wyznaczono na połowę sierpnia.
Naciskany przez zachodnich przywódców Piłsudski 10 sierpnia 1920 roku zaproponował członkowi Misji Międzysojuszniczej francuskiemu generałowi Weygandowi objęcie stanowiska szefa Sztabu Generalnego. Francuz stwierdził, że plany bitwy są gotowe i nie zmienia się dowództwa w przeddzień bitwy. 12 sierpnia Piłsudski złożył na ręce premiera Witosa swoją dymisję ze stanowiska Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza. Wincenty Witos w obawie przed reakcją społeczeństwa nie ogłosił tego publicznie. Rozwadowski jako szef Sztabu Generalnego automatycznie stał się Naczelnym Wodzem. Prawdopodobnie nawet o tym nie wiedział. 13 sierpnia rozpoczęła się Bitwa Warszawska. 15 sierpnia Polacy rozbili trzy z czterech armii wroga. 18 sierpnia Piłsudski odebrał swoją dymisję Witosowi. Bitwa Warszawska okazała się wielkim sukcesem i punktem zwrotnym w wojnie. Polskie stronnictwa polityczne podkreślały zasługi swoich faworytów. Rozwadowski milczał. Wszystkie rozkazy operacyjne wydane od 12 do 16 sierpnia były podpisane przez generała Rozwadowskiego.
Powodzenie operacji strategicznych w dużej mierze zależy od utrzymania planów w tajemnicy. Już we wrześniu 1919 roku porucznik Jan Kowalewski złamał szyfry Armii Czerwonej. Dzięki temu doskonale znane były zamiary i rozkazy bolszewików. Polakom dopisało także szczęście. 13 sierpnia pod Brześciem przy poległym dowódcy pułku ochotniczego im. Stefana Batorego majorze Wacławie Drohojowskim bolszewicy znaleźli rozkaz bojowy wraz z mapą. Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej uznało ten plan polskich działań za mistyfikację mającą powstrzymać natarcie na Warszawę i zaniechało reakcji.
Walka toczyła się także w eterze. Warszawski nadajnik umieszczony w Cytadeli został przestrojony na częstotliwość wykorzystywaną przez bolszewików i zagłuszał komunikaty nadawane z dowództwa w Mińsku. Przez dwie doby na tych falach polscy radiotelegrafiści nadawali bez przerwy teksty Pisma Świętego, bolszewicy nie byli w stanie odebrać rozkazów swojego dowództwa.
Przebieg bitwy
Walki na przedmościu warszawskim
13 sierpnia bolszewicy uderzyli z kierunku północno-wschodniego. Zacięte walki toczyły się pod Radzyminem. Następnego dnia Polacy stawili silny opór na odcinku od Wiązowny do Radzymina. 15 sierpnia do zdecydowanego kontrataku ruszyły 10. Dywizja Piechoty generała Lucjana Żeligowskiego oraz 1. Dywizja Litewsko-Białoruska generała Jana Rządkowskiego. Po całym dniu walk odzyskano pozycje wyjściowe z 13 sierpnia. 16 sierpnia nadal trwały boje, jednak sytuacja była korzystna dla Polaków.
Walki nad Wkrą
14 sierpnia do natarcia w kierunku Nasielska ruszyła 5. Armia generała Władysława Sikorskiego. Dwa dni później opanowano Nasielsk i przystąpiono do dalszych działań w kierunku na Serock i Pułtusk.
Kontruderzenie znad Wieprza
16 sierpnia Józef Piłsudski siłami pięciu dywizji przystąpił do kontruderzenia. Na drodze Polaków stała słaba bolszewicka Grupa Mozyrska. W drugim dniu natarcia oddziały Piłsudskiego dotarły do szosy Warszawa-Brześć co odcięło przeciwnikom drogę zaopatrzenia i ewakuacji. Zagrożone okrążeniem wojska bolszewickie zostały zmuszone do odwrotu. W kolejnych dniach prowadzono działania pościgowe. 3 i 15 Armia bolszewicka zdołała wycofać się na wschód. 3 Korpus Kawalerii Gaj-Chana oraz sześć dywizji z 4 i 15 Armii pozbawione możliwości odwrotu 24 sierpnia przekroczyły granicę niemiecką i zostały internowane na terytorium Prus Wschodnich. Było to łącznie 45 tysięcy żołnierzy.
„Przymrozek, jakim był odwrót Armii Czerwonej z Polski, zwarzył kwiat rewolucji”
–– Clara Zetkin, „Reminscences of Lenin”, Londyn 1929.
