sobota, 2022-09-24

42 Pułk Piechoty

24 września pod Rawą Ruską zakończyła się historia 42. Pułku Piechoty im. generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

Pod koniec 1918 roku komendant obozu jenieckiego w Santa Maria Capua Vetere na terenie Włoch kapitan marynarki Czesław Petelenz wsparł inicjatywę Komitetu Narodowego Polskiego i nakazał formowanie jednostek wojskowych z jeńców armii austro-węgierskiej i Armii Cesarstwa Niemieckiego narodowości polskiej. W ramach tej akcji powstał 3. Pułk Strzelców im. Józefa Poniatowskiego, a na jego dowódcą został kapitan Witold Wartha. Jednostka liczyła trzy bataliony po cztery kompanie. Żołnierze nie otrzymali ekwipunku i uzbrojenia, nosili swoje stare mundury armii zaborców.

W marcu 1919 roku jednostka została przetransportowana koleją do Francji. Do formacji dołączono ochotników z Ameryki i francuską kadrę. Po reorganizacji pułk przemianowano na 1. instrukcyjny pułk Grenadierów – Woltyżerów. Żołnierze otrzymali broń i sprzęt wojskowy od Francuzów. W maju jednostkę włączono do Armii Hallera, przemianowano na 13. Pułk Strzelców Polskich i przetransportowano do Polski. Po przybyciu do kraju nazwa jednostki wielokrotnie ulegała zmianie, pułk nazywano kolejno jako 13. Pułk Strzelców Pieszych, 150. Pułk Strzelców Kresowych, 42. Pułku Strzelców Kresowych. Ostatecznie 29 stycznia 1920 roku jednostka otrzymała nazwę 42 Pułk Piechoty.

Formacja brała udział w przejmowaniu ziem pomorskich. Reprezentacja pułku uczestniczyła w Pucku w ceremonii zaślubin Polski z morzem. Żołnierze jednostki wzięli udział w wyprawie kijowskiej. Podczas odwrotu polskich oddziałów spod Kijowa, 42. Pułk Piechoty prowadził działania opóźniające. W sierpniu 1920 roku jednostka została ściągnięta pod Warszawę. W połowie sierpnia 42. Pułk walczył w rejonie Sochocina nad Wkrą. Podczas pościgu za oddziałami bolszewickimi zmagał się z wrogiem pod Nasielskiem, Ciechanowcem, Olżynem, Sońskiem i Mławą. Później jednostka została przerzucona w okolice rzeki Bug, gdzie brała udział w kolejnych walkach. Za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej żołnierze 42. Pułku Piechoty otrzymali 32 Ordery Wojskowe Virtuti Militari V klasy oraz 189 Krzyży Walecznych.

W okresie międzywojennym jednostka stacjonowała w Białymstoku. Już w pierwszych dniach pobytu w mieście powstał Wojskowy Klub Sportowy 42 Pułku Piechoty Białystok, który od 1932 roku znany jest pod nazwą Jagiellonia Białystok. W 1921 roku postała orkiestra pułkowa. W jednostce działał także chór i amatorski teatr. 21 sierpnia 1921 roku marszałek Polski Józef Piłsudski wręczył jednostce sztandar ufundowany przez społeczeństwo Białegostoku. Data uroczystości nawiązywała do walk toczonych przez 42. Pułk pod Mławą oraz do dnia wyzwolenia Białegostoku z rąk bolszewickich. W 1938 roku rozkazem ministera spraw wojskowych generała dywizji Tadeusza Kasprzyckiego jednostka otrzymała nazwę 42 Pułk Piechoty im. generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

W 1930 roku mieszkańcy Białegostoku ufundowali Pomnik Żołnierzy 42. Pułku Piechoty. Na jego cokole umieszczono napis „Oficerom i żołnierzom 42 Pułku Piechoty poległym w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.”. Autorem pomnika był rzeźbiarz i legionista Jakub Juszczyk. Wiosną 1940 roku pomnik został zniszczony przez Sowietów. W czasach PRL i komunistycznych rządów temat 42. Pułku Piechoty był skwapliwie pomijany przez lokalne władze. Po przemianach ustrojowych, w 1997 roku w Białymstoku w parku Konstytucji 3 Maja odsłonięto zrekonstruowany pomnik.

Na początku kampanii wrześniowej 42. Pułk Piechoty wchodził w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Jego żołnierze walczyli m.in. w rejonie Ostrołęki. Po wycofaniu jednostki z odcinka „Ostrołęka” skierowano ją na odcinek „Nowogród”. W rejon Nowogrodu 42. Pułk dotarł już po zdobyciu miasta przez Niemców. 10 września jego żołnierze natarli na niemieckie pozycje, jednak nie zdołano wyprzeć przeciwnika za Narew. Po bardzo ciężkich i krwawych walkach 42. Pułk Piechoty wycofał się na południe. Podczas odwrotu polscy żołnierze byli atakowani przez niemieckie lotnictwo i oddziały Wehrmachtu. 12 września 42. Pułk liczył już zaledwie około tysiąca żołnierzy.

18. Dywizja Piechoty, a wraz z nią 42. Pułk znalazły się w okrążeniu. Polacy próbowali się przebić, doszło do bitwy pod Łętownicą i Andrzejewem. 42 Pułk zajmował stanowiska w Srebrnej. Po ciężkich walkach polskie natarcia zostały odparte. Wśród nielicznych oddziałów, które zdołały się przebić byli żołnierze 42. Pułku Piechoty. Odcięte od głównych sił resztki trzeciego batalionu przeprowadziły nocny atak na bagnety i przebiły się w rejon lasów Czerwonego Boru. Podczas ostatniej próby przerwania niemieckiego pierścienia przez 18. Dywizję, grupa 120 żołnierzy z 42. Pułku z dowódcą jednostki podpułkownikiem Wacławem Malinowskim na czele klucząc w lasach, zdołała wydostać się z matni. Po bitwie 18. Dywizja Piechoty przestała istnieć.

Grupa podpułkownika Wacława Malinowskiego dołączyła do Suwalskiej Brygady Kawalerii, a następnie wraz z nią do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Szlak bojowy 42. Pułku Piechoty zakończył się 24 września 1939 roku pod Rawą Ruską. Obecnie tradycje jednostki kultywuje 1. Podlaska Brygada Obrony Terytorialnej.