Pierwsze procesory pod marką Athlon XP pojawiły się na rynku 9 października 2001 roku. Razem z premierą trzeciej generacji układów Athlon firma AMD wprowadziła nowe nazewnictwo swoich produktów. Układy AMD pracowały szybciej niż procesory Intela taktowane z identyczną częstotliwością. Wielu klientów za podstawowy wyznacznik szybkości układu uważała taktowanie. Aby wskazać rzeczywistą wydajność, zastosowano nowe nazwy, np. Athlon XP 1600+ posiadał w rzeczywistości częstotliwość taktowania 1400 MHz, ale osiągi podobne jak Pentium 4 1600 MHz od konkurenta. Porównywanie AMD i Intela jest trudne do przeprowadzenia w obiektywny sposób, jednak obyło się bez spraw sądowych. Według producenta skrót XP oznaczał „Xtra Performance”, ale podobieństwo do nazwy systemu Windows XP, który debiutował w tym samym okresie, jest oczywiste.
Athlon XP był następcą układów Athlon Thunderbird. To pierwszy procesor z firmy AMD z pełną obsługą instrukcji SSE dostępnych wcześniej jedynie w produktach firmy Intel. W porównaniu do produktów z drugiej generacji jego pierwsze wersje były o około 20% bardziej energooszczędne przy większej wydajności. Pod nazwą Athlon XP-M dostępne były wersje procesora dla urządzeń przenośnych. Miały one obniżony pobór energii oraz dodatkową funkcję „PowerNow!”, która automatycznie dostosowywała szybkość taktowania układu do aktualnych potrzeb.